اسپانیا با تحویل موشک پدافند هوایی اسپاید ۲۰۰۰ به اوکراین موافقت کرد

اسپانیا اخیرا اعلام کرد قصد دارد سامانه پدافند هوایی اسپادا و موشک‌های اسپاید ۲۰۰۰ را به همراه شماری تسلیحات سنگین دیگر به اوکراین اهدا کند.

از زمان شروع تجاوز نظامی روسیه به همسایه خود، عمده کمک‌هایی که اسپانیا به اوکراین داد غیرمرگبار و کمک‌های بشردوستانه شامل ده‌ها تن اقلام دارویی، آذوقه، کمک‌های اولیه و… بود. با این حال مادرید تسلیحات انفرادی نیز برای مدافعان ارسال کرد که از جمله آن‌ها می‌توان به ۱۳۷۰ قبضه راکت انداز آلکوتان ۱۰۰ و C-90 در کنار شماری نامعلوم تیربار سبک اشاره کرد. و اما اکنون دولت این کشور در اقدامی بی سابقه  تصمیم به ارسال تسلیحات برای اوکراین گرفت.

روزنامه El Pais که دومین نشریه خبری بزرگ در اسپانیا و نزدیک به دولت این کشور محسوب می‌شود، از موافقت دولت پدرو سانچز (نخست وزیر) برای ارسال تانک‌های آلمانی لئوپارد 2A4 و سامانه پدافند هوایی اسپادا مسلح به موشک‌های پدافندی اسپاید ۲۰۰۰ خبر داد که در صورت عملی شدن،‌ نخستین اقدام اسپانیا برای ارسال تسلیحات سنگین به کشور اوکراین محسوب می‌شود. البته آلمان با ارسال تانک‌ها مخالفت کرد و به نظر تنها سامانه پدافندی راهی اوکراین می‌شود.

اسپاید 1A موشکی هوا به هوا بود که توسط کمپانی هوافضا، امنیتی و دفاعی ایتالیایی سلنیا (Selenia) اوایل دهه ۱۹۷۰ بر اساس موشک هوا به هوا AIM-7F اسپارو (Sparrow) طراحی و توسعه یافت. با ساخت این موشک ارتش ایتالیا نیز خواستار یک سامانه‌ پدافندهوایی میان‌برد با قابلیت انجام عملیات در هر شرایط آب و هوایی شد و از این رو سلنیا موشک جدید خود را دستخوش تغییر برای شلیک از پرتابگر زمینی نمود و نخستین پیش نمونه را در سال ۱۹۷۷ تولید کرد.

پدافند ساخته شده با اسپاید نیز اسپادا (SPADA) نام گرفت و از ۱۹۸۳ همچون نمونه هوا به هوا که Aspide-1A نام داشت، وارد خدمت در نیروی هوایی ارتش ایتالیا شد. نیروی دریایی نیز نمونه دریایی از آن را برای شناورهای رزمی خود درخواست کرد و حاصل سامانه پدافندی آلباتروس (Albatross) بود. از آنجا که اسپاید بر اساس اسپارو آمریکایی ساخته شد، با پرتابگر سامانه‌های پدافندی سوئیسی اسکای گارد (Skyguard) و اسکای شیلد (Skyshield) نیز سازگار بود.

نیروی زمینی ارتش اسپانیا در سال ۱۹۸۵ میلادی ۲۰۰ تیر موشک اسپاید به همراه ۶ آتشبار اسپادا خریداری کرد. در سال ۱۹۹۱ نیز نیروی هوایی این کشور ۵۱ موشک اسپاید ۲۰۰۰ برای ۲ آتشبار اسپادا ۲۰۰۰ که در خدمت داشت خرید. نیروی زمینی ارتش اسپانیا اسپادا را پس ۳۵ سال خدمت، سرانجام در سال ۲۰۲۰ با شلیک آخرین موشک اسپاید از موجودی خود بازنشسته کرد و امروزه تنها سامانه‌های موجود در اسپانیا همان اسپادا ۲۰۰۰ با موشک‌های اسپاید ۲۰۰۰ هستند.

اسپادا دو رادار دارد که یکی برای جستجو و کشف اهداف و دیگری برای کنترل آتش است. رادار جستجو که پلوتو (Pluto) نام دارد، در باند S کار کرده و تشخیص دوست از دشمن دارد. این رادار قابلیت پویش ارتفاع پست را داشته و می‌تواند هدفی در ابعاد یک جنگنده کوچک در ارتفاع پایین را از ۵۰ کیلومتری ببیند. بیشینه برد آن ۶۰ کیلومتر است و با چرخش ۱۵ دور در دقیقه، محیط را به صورت ۳۶۰ درجه برای یافتن اهداف در ارتفاع متوسط تا پست جستجو می‌کند.

این رادار قابلیت پردازش خودکار اطلاعات را داشته و می‌تواند ضمن کشف، ۱۰ هدف را به صورت همزمان دنبال کند. تمامی اطلاعات بدست آمده توسط آن نیز از طریق اتصال سیمی به واحد کنترل و فرماندهی آتش منتقل می‌شود که خود یک بخش مجزا است. هنگامی که هدف نزدیک‌تر شود، رادار تعقیب و کنترل آتش آن را زیر نظر می‌گیرد. برد این رادار ۳۰ کیلومتر است و در باند C کار می‌کند. این رادار نیز از طریق کابل به واحد کنترل متصل است و اطلاعات را به آن می‌فرستد.

کامپیوتر واحد کنترل تمامی اطلاعات را خودکار پردازش و روی نمایشگر برای خدمه نمایش می‌دهد تا آن‌ها با بررسی اطلاعات و اولویت بندی اهداف، دستورها را با استفاده از صفحه کلید به کامپیوتر دهند. تمامی این مراحل از کشف هدف،‌ شناسایی و آماده شدن برای شلیک همگی به صورت خودکار طی ۱۰ ثانیه توسط کامپیوتر انجام می‌شوند. اما دستور شلیک توسط کاربر انسانی داده می‌شود. بدین ترتیب زمان واکنش سامانه از لحظه کشف تا شلیک از ۱۵ ثانیه فراتر نمی‌رود.

رادار تعقیب دو آنتن دارد که یکی برای تعقیب هدف است و در باند C با طول موج ۵ سانتی‌متر کار می‌کند، اما دیگری امواج باند X با طول موج ۳ سانتی‌متر به سمت هدف در حال تعقیب می‌تابد. زیرا این موج انرژی بیشتری نسبت به موج ۵ سانتی‌متری دارد و به همین دلیل مقدار بازتاب آن از هدف بیشتر است و حتی رادارهای ضعیف‌تر نیز قادر به دریافت آن هستند. آنتن‌های رادار تعقیب و کنترل آتش نیز چرخش ۳۶۰ درجه داشته تا پوشش کاملی برای سامانه فراهم آورند.

یک واحد آتشبار اسپادا علاوه بر دو رادار مذکور و خودروی کنترل و فرماندهی، ۳ پرتابگر با چرخش ۳۶۰ درجه و ظرفیت ۴ تا ۶ موشک دارد که پذیرای موشک‌ زمین به هوای اسپاید هستند. تمامی اجزای سامانه روی شاسی کششی چرخدار که فاقد موتور است سوار و برق آ‌ن‌ها توسط ژنراتور ۷۵ هزار وات تامین می‌شود. برای جابجایی اجزای سامانه بایستی آن‌ها را توسط خودرو کشیده و به محل مورد نظر رساند تا آن‌ جا مستقر شوند؛ از این رو اسپادا سامانه‌ای نیمه کششی است.

پس از مشخص شدن هدف و صدور دستور شلیک از سوی خدمه انسانی، فرامین از طریق کابل به یکی از پرتابگرها منتقل شده تا ۲ موشک خود را به ازای هر هدف شلیک کند. تمامی مراحل هدایت و کنترل آتش به صورت خودکار اما تحت نظارت کاربر انسانی انجام می‌شوند و وی می‌تواند در هر لحظه از فرایند، آن را متوقف کرده و حتی پس از شلیک، در صورت انصراف از حمله، دستور خود تخریبی را برای موشک مخابره کند تا مانع اصابت آن به هواگرد هدف مورد نظر شود.

ناگفته نماند در نمونه دریایی اسپادا که آلباتروس نام دارد، سامانه با دیگر رادارهای کشتی یکپارچه می‌شود. در آلباتروس رادار کشف تا ۱۵۰ کیلومتر برد دارد و بخش تعقیب و کنترل آتش علاوه بر رادار دو آنتنی، یک سیستم الکترواپتیکال برای تعقیب هدف به صورت غیرفعال نیز دارد که در برابر اخلال مقاوم است. در نمونه دریایی دو نمونه پرتابگر وجود دارد که نسخه سبک برای شناورهای کوچک با ۴ موشک و نمونه سنگین برای شناورهای بزرگ و سنگین با ۸ موشک است.

اسپاید 1A یک موتور راکتی سوخت جامد دارد که در صورت شلیک از هوا یا سطح (زمین، دریا) به ترتیب ۴۰ و ۱۵ کیلومتر برد دارد. این موتور موشک را به سرعت ۴۵۲۰ کیلومتر بر ساعت (بیش از ۴.۲۵ ماخ) می‌رساند که برای درگیری با سریع‌ترین هواگردها نیز کافی است. حداکثر و حداقل ارتفاع پروازی موشک هنگام شلیک از سطح نیز ۶ کیلومتر و ۱۵ متر است. موتور نسخه دریایی قدرت بیشتری دارد زیرا فشار هوا در سطح دریا بیشتر است و رانش بیشتری نیاز است.

موشک برای هدایت یک جستجوگر راداری تک موج معکوس در دماغه خود دارد که نسبت به جستجوگر AIM-7F ارتقا یافته تا دقت و مقاومتش در برابر اخلال و جنگ الکترونیک دشمن افزایش یابد. روش هدایت به این صورت است که رادار تعقیب و کنترل آتش ضمن تعقیب هواگرد هدف،‌ آن را با امواج باند X که آنتن دومش می‌تاباند برای موشک نشانه گذاری می‌کند تا بازتاب امواج از آن توسط گیرنده موشک کشف و به سمتش برود. این روش هدایتی از نوع نیمه فعال است.

دلیل استفاده از آنتن دوم که امواج قدرتمندتر باند X ساطع می‌کند نیز این است که جستجوگر راداری موجود در دماغه موشک کوچکتر و همچنین ضعیف‌تر از آنتن رادار کنترل آتش بوده و بایستی امواج قدرتمند باشند تا توان کافی برای بازتاب از هدف و رسیدن به موشک را داشته باشند. ضمن اینکه باند X دقیق‌تر از باند C بوده و برای هدایت آتش مناسب‌تر است. رادار کنترل آتش می‌تواند همزمان با ۴ هدف درگیر و به ازای هر کدام ۲ موشک را به سمتشان هدایت کند.

سرجنگی موشک اسپاید ۳۵ کیلوگرم از وزم کلی موشک که ۲۲۰ کیلوگرم است را تشکیل می‌دهد. سرجنگی از نوع به شدت انفجاری و ترکش‌زا است و با برخورد به هدف یا رسیدن به نزدیکی آن توسط سنسور مجاورتی رادیویی فعال می‌شود. حالت سرجنگی پیش از شلیک توسط کاربر/خلبان بسته به نوع هدف مد نظر تنظیم می‌شود. مثلا حالت برخوردی برای اهداف بزرگ و حالت مجاورتی برای نابودی اهداف در ارتفاع پست به خصوص انواع کوچک نظیر موشک‌ کروز مناسب است.

اسپاید ۲۰ سانتی‌متر قطر، ۳.۷ متر طول و ۱ متر دهانه بال (فاصله بین دو سر بالک‌ها از یکدیگر) داشت. وزن کل موشک و سرجنگی آن ۲۲۰ و ۳۵ کیلوگرم بود. موشک به روش شلیک گرم با روشن شدن موتور راکتی سوخت جامد خود از درون پرتابگر شلیک می‌شد. عملگر بالک‌های این موشک دارای مکانیزم هیدرولیکی چرخه بسته است و در مقایسه با اسپارو چالاک‌تر بود؛ این موشک می‌توانست مانورهایی با فشار گرانشی 30G انجام دهد که بیش از توان هر جنگنده‌ای است.

و اما همانطور که در ابتدا اشاره شد،‌ سامانه اسپادا از خدمت خارج و ذخایر موشک‌های اسپاید ارتش اسپانیا اتمام یافته است. تنها گزینه موجود که این کشور می‌تواند برای اوکراینی‌ها ارسال کند ۲ آتشبار سامانه اسپادا ۲۰۰۰ با ۵۱ موشک‌ اسپاید ۲۰۰۰ است که نسخه تکامل یافته نمونه پایه محسوب می‌شوند و عملکرد آن ۴۰ درصد افزایش دارد. در حال حاضر ایتالیا، برزیل،‌ مصر، کویت و پاکستان نیز کاربر اسپاید ۲۰۰۰ هستند که برزیل آن را برای شناورهای خود خریداری کرد.

کمپانی سلنیا در ۱۹۹۰ با کمپانی هوافضا و دفاعی ایتالیایی آرتالیا (Aeritalia) ادغام و حاصل آلنیا آئروناتیکا (Alenia Aeronautica) بود که زیرمجموعه‌ای از یک کمپانی هوافضا، امنیتی و دفاعی ایتالیایی دیگر به نام فینمکانیکا (Finmeccanica) شد و تا سال ۲۰۱۲ با نام خود فعالیت می‌کرد. فینمکانیکا در سال ۲۰۰۱ با مشارکت دو کمپانی همکلاس خود از انگلیس و فرانسه یک کمپانی دفاعی دیگر به نام MBDA تاسیس و امتیاز اسپادا ۲۰۰۰ و اسپاید ۲۰۰۰ را به آن منتقل کرد.

فینمکانیکا نیز به لئوناردو (Leonardo) تغییر نام داد و تمامی زیرمجموعه‌های آن تحت نام کمپانی هوافضا، امنیتی و دفاعی Leonardo S.p.A فعالیت می‌کنند که سیزدهمین کمپانی دفاعی بزرگ در دنیا و دومین در اروپا است. امروزه تماما سهم پیشین فینمکانیکا در MBDA نیز تحت مالکیت لئوناردو است و موشک و سامانه مذکور توسط شعبه ایتالیایی MBDA موسوم به MBDA Italy که یکی از ۳ شعبه اصلی کمپانی مادر است، تولید و امتیازش برای شعبه ایتالیایی است.

موشک اسپاید ۲۰۰۰ تنها از پرتابگر زمینی و دریایی شلیک می‌شود. زیرا از سال ۱۹۹۱ با ورود موشک هوا به هوای AIM-120 آمرام (AMRAAM) که هدایت راداری فعال دارد، موشک‌هایی که هدایت راداری نیمه فعال داشتند دیگر برای نبر هوا به هوا در ارتش‌های غربی منسوخ تلقی و اسپارو، اسپاید 1A و اسکای فلش (Sky Flash) که نمونه انگلیسی اسپارو بود نیز از خدمت خارج شدند. البته در شرق این موشک‌ها همچنان استفاده و روسیه و چین کاربر اصلی آن‌ها هستند.

اسپاید ۲۰۰۰ موتور قوی‌تری دارد که برد موشک را به ۲۵ کیلومتر و ارتفاع درگیری را تا ۸ کیلومتر افزایش داد. سرعت این موشک نیز در مقایسه با نسل قبل بیشتر شده اما از اما کمیت آن اطلاعاتی نیست. طول موشک ثابت مانده اما قطرش از ۲۰ به ۲۳.۴ سانتی‌متر رسیده و فاصله بین دو سر بالک‌ها از یکدیگر به ۰.۶۸ متر کاهش یافت. وزن کلی موشک و سرجنگی ۲۴۱ و ۳۳ کیلوگرم است. سرجنگی اسپاید ۲۰۰۰ نیز مشابه نسخه پایه با همان فیوز ۲ حالتی مشابه است.

در اسپادا ۲۰۰۰ رادار جستجو و پیش اخطار به نمونه RAC-3D موسوم به فلامینگو (Flamingo) ارتقا یافت که باند C بوده و ۶۰ کیلومتر برد دارد؛ همچنین راداری ۳ بعدی است. آنتن رادار RAC-3D از نوع آرایه فازی مسطح است و ۳۰ دور در دقیقه می‌چرخد تا پوشش ۳۶۰ درجه داشته باشد. آنتن پایه ۱۳ متری دارد تا رادار ارتفاع فوق پست را نیز ببیند. رادار در برابر جنگ الکترونیک به شدت مقاوم است و در شرایط بد جوی و هوای متلاطم نیز بدون مشکل اهداف شناسایی می‌کند.

این رادار می‌تواند ۱۰۰ هدف را به طور همزمان کشف و تعقیب کند و قابلیت تشخیص دوست از دشمن و تشخیص هدف را دارد. اطلاعات این رادار نیز پس از پردازش دیجیتالی به واحد کنترل و فرماندهی ارسال می‌شوند تا پردازش،‌ شناسایی و اولویت بندی آن‌ها به صورت کامپیوتری انجام شود.در این نسخه سیستم هدایت و مکان‌یابی ماهواره‌ای GPS و قطب نما نیز افزوده شده تا با استفاده از آن‌ها دقت رهگیری و درگیری با اهداف در مقایسه با نسل قبل افزایش یابد.

کامپیوتر پس از پردازش اطلاعات، یکی از پرتابگرهای خود را برای درگیری با هواگرد هدف مشخص و آماده شلیک می‌کند. هر آتشبار اسپادا ۲۰۰۰ تا ۴ دسته آتش دارد که هر یک از آن‌ها ۲ پرتابگر با ظرفیت ۶ موشک دارند. هدایت و کنترل آتش در این سامانه توسط رادرای مشابه اسپادا صورت می‌گیرد که دو آنتن دارد. همینطور که پیشتر اشاره شد یکی از این آنتن‌ها که وظیفه تعقیب هدف را بر عهده دارد در باند C و آنتن نشانه گذاری و کنترل آتش در باند X کار می‌کند.

این رادار تا ۳۰ کیلومتر برد داشته و همزمان با ۴ هدف درگیر می‌شود که به ازای هر کدام ۲ موشک را هدایت می‌کند. هدایت موشک اسپاید ۲۰۰۰ نیز به صورت راداری نیمه فعال است که البته مقاومت جستجوگر در برابر جنگ الکترونیک و همچنین دقت آن افزایش چشمگیری یافت. یک ارتقای دیگر در سامانه اسپادا ۲۰۰۰ این است که ارتباط بین تمامی اجزا به صورت بی‌سیم با پیوند داده (دیتا لینک) امن صورت می‌گیرد و تنها ژنراتور برق با کابل به آن‌ها متصل می‌شود.

در اسپادا ۲۰۰۰ همچنین می‌توان ۱۰ توپ‌ ضد هوایی همچون توپ دو لول ۳۵ میلی‌متری اورلیکن GDF با برد ۱۰ کیلومتر به حلقه پدافندی افزود تا بدون شلیک موشک با اهداف در برد فوق کم به صورت کاملا خودکار درگیر شود. هدایت آتش این توپ‌ها توسط کامپیوتر با کمک رادار صورت می‌گیرد و نیازی به کاربر انسانی نیست. اسپادا ۲۰۰۰ نیز همچون نسخه پایه دارای قابلیت فرماندهی،‌ کنترل و ارتباط موسوم به C3 است که سبب عدم وابستگی آن به سامانه‌های دیگر می‌شود.

اسپانیا ۲ آتشبار اسپادا ۲۰۰۰ دارد. هر کدام علاوه بر مجموعه رادارها، خودروی ژنراتوری برق و مرکز فرماندهی، ۲ تا ۴ دسته آتش هر یک با ۲ پرتابگر ۶ موشکی دارد. موجودی موشک‌های اسپاید ۲۰۰۰ این کشور نیز ۵۱ تیر است. نباید این نکته را نیز فراموش کرد که شماری از این موشک‌ها احتمالا برای آموزش و تمرین نیروهای اوکراینی شلیک می‌شوند. همچنین برای هر هدف به طور استاندارد ۲ تیر شلیک می‌شود که این موضوع نیز سبب کم اثر بودن ذخایر اسپانیا می‌شود.

منبع؛ گجت