انواع ترس در کودکان و راه های غلبه بر آنها
کودکان از خیلی چیزها می‌ترسند و گاهی کمک کردن به آنها برای غلبه بر ترس شان، برای والدین دشوار می‌شود. اگر شما هم در ایجاد احساس امنیت برای کودکتان با مشکل مواجه شده‌اید و ترس و دلهره دائمی او آزارتان می‌دهد، در ادامه همراه ما باشید. در این مطلب مهم‌ترین و رایج‌ترین انواع ترس در کودکان را به شما معرفی می‌کنیم که با مشورت دکتر آیلت تالمی (Dr. Ayelet Talmi)، از متخصصان حوزه تعلیم و تربیت کودکان، گردآوری شده‌اند و راه‌های مناسب برای غلبه بر آنها را خواهیم گفت.
انواع ترس در کودکان و راه‌های غلبه بر آنها
۱. ترس از تاریکی
آنچه کودک فکر می‌کند: «نمی‌تونم ببینم چی اون بیرون هست. وقتی در تاریکی هستم، احساس خطر می‌کنم.»
راه غلبه بر ترس از تاریکی: ترس از تاریکی یکی از رایج‌ترین انواع ترس در کودکان است. آنچه باعث ترسیدن کودک از تاریکی می‌شود، احساس ناشناخته‌بودنی است که در آن وجود دارد. برای غلبه بر آن، روشن‌کردن چراغ‌های خانه را به کودکتان یاد دهید و چراغ خوابی تهیه کنید و در اتاقش بگذارید.
دکتر آیلت تالمی دراین‌باره می‌گوید: «به کودکانتان اجازه دهید شب‌ها، هنگامی که می‌خواهند بخوابند، میزان روشنایی اتاق را خودشان تعیین کنند. به‌مرورزمان میزان روشنایی را کم و کمتر کنید.»
شب‌ها کودکتان را برای قدم‌زدن بیرون ببرید و با او درباره تمامی چیزهای جالبی که در تاریکی می‌توان دید، صحبت کنید. با استفاده از این راهکار، می‌توانید احساس ناشناخته‌بودن تاریکی را برای کودک از بین ببرید.
۲. ترس از موجودات عجیب‌وغریب
آنچه کودک فکر می‌کند: «هرچیزی می‌تونه زیر تختخوابم باشه و منتظره فرصته تا به من آسیب برسونه.»
راه غلبه بر این ترس: دکتر آیلت در این مورد می‌گوید: «همه ما به‌خوبی می‌دانیم که خبری از موجودهای عجیب‌وغریب نیست و کاملا خیالی هستند؛ اما گفتن این موضوع به کودک بی‌فایده است. کودکان قوه تخیلی بسیار قوی دارند و می‌توانند تقریبا در تمامی نقاط مثلا گوشه‌ای تاریک در خانه، جاهایی که سایه افتاده است یا زیر تخت، موجودهای عجیب‌وغریبی را در ذهنشان تصور کنند.»
به‌جای آنکه به کودک بگویید این موجودها خیالی هستند، نگرانی های او را جدی بگیرید و کمکش کنید. برای کمک‌کردن به او می‌توانید زیر تخت، داخل کمد لباس‌ها و هرآنجایی را که کودک از آن واهمه دارد خوب بگردید؛ سپس یک بطری اسپری را پر از آب کنید و به کودکتان بگویید که اگر در این مکان‌ها در اتاقش آب اسپری کند، دیگر موجودهای عجیب‌وغریب نمی‌توانند وارد آنجا شوند.
همچنین می‌توانید، روی درب اتاقش، اعلامیه‌ای نصب کنید که روی آن نوشته شده باشد: «ورود موجودهای عجیب‌وغریب ممنوع». این راهکار هم، کمک می‌کند تا کودک بیشتر احساس امنیت کند و کمتر بترسد.
۳. ترس از شرایط جوی (آب‌وهوا)
آنچه کودک فکر می‌کند: «صدای زوزه‌کشیدن باد و صداهای بلند ترسناک هستند. به کمک پدر و مادرم نیاز دارم تا از من محافظت کنند.»
راه غلبه بر این ترس: ترس از صداهای بلندِ بیرون از خانه مثل صدای رعدوبرق یا صدای زوزه‌کشیدن باد، از انواع دیگر ترس در کودکان است. در چنین شرایطی، بهترین کاری که می‌توانید انجام دهید این است که به کودک کمک کنید تا شناخت بیشتری از شرایط جوی پیدا کند و حتی از آن لذت ببرد.
دکتر آیلت در این مورد می‌گوید: «در شرایط جوی مختلف، بیرون از خانه با کودکتان بازی کنید. بازی با کودک در شرایط جوی مختلف مثل وقتی باد می‌آید یا هوا بارانی است، احساس بهتری به آنها پیدا می‌کند. همچنین می‌توانید جدولی درست کنید و همراه با کودکتان، شرایط آب‌وهوایی روزهای مختلف هفته را روی آن بنویسید تا از قبل، برایشان آماده باشد و غافل‌گیر نشود.»
اگر جایی زندگی می‌کنید که مدام بادهای شدید می‌وزد یا مثلا هوا به‌شدت بارانی می‌شود، از قبل، خود را آماده کنید و برای تحمل شرایط جوی نامساعد منطقه‌ای که در آن هستید، برنامه‌ای داشته باشید. به‌این‌صورت کودکتان احساس تسلط و کنترل بیشتری بر شرایط خواهد داشت.
۴. ترس از خواب‌های بد، از انواع دیگر ترس در کودکان
آنچه کودک فکر می‌کند: «می‌ترسم تنها بخوابم، چون بعضی وقت‌ها خواب‌های بد می‌بینم.»
راه غلبه بر ترس از خواب‌های بد: دکتر آیلت در این مورد می‌گوید: «کابوس دیدن و خواب‌های بد نمایانگر تقلای کودکان برای تمایز قائل‌شدن میان واقعیت و خیال هستند. شاید کودکتان به سنی نرسیده باشد که بتواند ترس از کابوسی را که دیده است، با استفاده از کلمه‌ها برایتان بیان کند؛ اما با رفتارهایی مثل بیدارشدن‌های مکرر از خواب، گریه‌کردن، جیغ و فریاد کشیدن یا شاید با گفتن که می‌ترسد بخوابد، ترسش را نشان خواهد داد.»
برای آرام‌کردن کودکتان بعد از خواب بدی که دیده است، می‌توانید پتوی موردعلاقه‌اش را روی او بیندازید یا عروسکی کنارش بگذارید؛ سپس به او بگویید که هیچ خطری تهدیدش نمی‌کند و همیشه کنارش هستید و کمکش خواهید کرد.
اگر کودکتان دائما خواب‌های بسیار بد و ترسناک می‌بیند، بهتر است از متخصص کودکان کمک بگیرید. ممکن است کودک گرفتار وحشت شبانه شده باشد (نوعی از اختلالات خواب که نشانه آن بیدارشدن از شدت ترس و دلهره است).
۵. ترس از غریبه‌ها
آنچه کودک فکر می‌کند: «نمی‌دونم تو کی هستی و چی از من می‌خوای؛ پس نزدیک مادرم می‌مونم.»
راه غلبه بر این ترس: ترس از غریبه‌ها ترس سالمی است و از کودکان در مقابل کسانی که آنها را نمی‌شناسند، محافظت می‌کند. این ترس زمانی دردسرساز می‌شود که کودک از دوستان و آشنایانی که زیاد آنها را نمی‌بیند هم می‌ترسد و از آنها دور می‌شود.
دکتر آیلت در این مورد می‌گوید: «پیش از آنکه از کودک انتظار رفتار دوستانه و تعامل با دیگران را داشته باشید، به او فرصت دهید آشنا شود و بیشتر آنها را بشناسد. وقتی کودکتان تازه با کسی آشنا می‌شود، کنار او بمانید و با برقراری ارتباط دوستانه با شخص تازه‌وارد، الگوی کودکتان شوید.»
اگر می‌دانید کودکتان کنار اشخاص تازه‌وارد خجالت می‌کشد، از قبل، دوستان و آشنایانتان را در جریان بگذارید و به آنها بگویید که کمی زمان می‌برد تا به حضور آنها عادت کند.
کمی درباره بازی و فعالیت‌های موردعلاقه کودک به دوستان و آشنایانتان اطلاعات بدهید. به این صورت، کار ساده‌تری برای برقراری ارتباط با او خواهند داشت.
۶. ترس از جدایی از پدر و مادر
آنچه کودک فکر می‌کند: «چرا من رو تنها می‌گذاری؟ اگر دیگه هیچ‌وقت برنگردی چی؟»
راه غلبه بر این ترس: ترس جدایی از پدر و مادر هم یکی از رایج‌ترین انواع ترس در کودکان است. این ترس برای کودکان کاملا طبیعی است. کلید حل این مشکل و غلبه بر این ترس، داشتن برنامه‌ای مشخص برای خداحافظی با کودکتان است که برای شما و کودکتان تبدیل به عادت شود. دکتر آیلت در این مورد می‌گوید: «وقتی می‌خواهید کودک را ترک کنید، همیشه او را به مراقبی قابل‌اطمینان بسپارید که برای کودکتان آشنا است. همچنین موقع خداحافظی، به گفتن چند عبارت کوتاه بسنده کنید. همیشه، همین عبارت‌های مشخص را به کار ببرید.»
قبل از ترک‌کردن کودکتان سر او را به کاری گرم کنید و حتما با او خداحافظی کنید. بیرون‌رفتنِ مخفیانه از خانه کار درستی نیست.
دکتر آیلت در ادامه صحبت‌هایش اضافه کرد: «جمله‌ها و عبارت‌هایی که برای خداحافظی به کار می‌برید می‌تواند شامل این‌گونه اطمینان‌بخشی به کودک باشد که مادر یا پدر همیشه پیش او برمی‌گردند و زمان زیادی تنهایش نمی‌گذارد. زمانی هم که کودک را ترک کردید، سعی کنید تاحدامکان دیگر به خانه برنگردید. این کار می‌تواند وفق‌دادن کودک با شرایط جدیدش را تحت‌تأثیر قرار دهد.»
۷. ترس از تنهایی، از انواع دیگر ترس در کودکان
آنچه کودک فکر می‌کند: «وقتی در اتاقم کنارم هستی، نمی‌ترسم. دوست ندارم من رو تنها بگذاری.»
راه غلبه بر ترس از تنهایی: از تنهاشدن نوعی بازی درست کنید و به این صورت به کودکتان کمک کنید تا بر ترسش غلبه کند. انجام بازی می‌تواند به این صورت باشد که یک بار شما تنها شوید و یک بار کودکتان؛ همین کار را نوبتی تکرار کنید. اول از همه جایی در اتاق کودکتان کمی دورتر از او بنشینید؛ بعد از مدتی به اتاقی دیگر بروید؛ اما جایی که کودکتان شما را ببیند و صدایتان را بشنود؛ تا مدتی بازی را به همین صورت ادامه دهید. کم‌کم که کودک به نبود شما عادت کرد، به‌مرور او را کاملا تنها بگذارید و به اتاق خودتان بروید.
در ابتدا خیلی کودک را تنها نگذارید و بازه‌های زمانی تنهایی در این بازی کوتاه باشند (حدود ۳۰ ثانیه). البته فراموش نکنید که تنهاگذاشتن کامل کودک، فارغ از آنکه مدت‌زمان آن چقدر باشد، کار پرمخاطره‌ای است؛ هرچقدر هم که به نبود شما عادت کرده باشد.
۸. ترس از ماسک و لباس‌های عروسکی/ حیوانات
آنچه کودک فکر می‌کند: «دیدن ماسک و لباس‌های عروسکی/ حیوان‌ها من رو می‌ترسونه؛ چون نمی‌دونم چه کسی پشت ماسک یا لباس هست، تازه اگر کسی وجود داشته باشه.»
راه غلبه بر این ترس: ترس از ماسک و لباس‌های عروسکی یا حیوانات هم از رایج‌ترین انواع دیگر ترس در کودکان است. همان‌طور که پیش‌تر هم اشاره شد، قوه تخیل کودکان بسیار قوی است. گاهی مرز بین خیال و واقعیت برای آنها کم‌رنگ می‌شود و نمی‌توانند این دو را از هم تشخیص دهند.
لباس‌های بزرگ از حیواناتی مثل ببر، دایناسور و خرگوش یا حتی ماسک این حیوانات، می‌تواند برای کودکان ترسناک و آزاردهنده باشد. اگر کودکتان می‌ترسد، هیچ‌وقت او را مجبور نکنید با کسی که چنین لباس یا ماسکی پوشیده است ارتباط برقرار کند. می‌توانید از کسی که چنین ماسک یا لباسی دارد بخواهید لحظه‌ای ماسکش را بردارد تا کودکتان متوجه شود آدم خطرناک و ترسناکی پشت ماسک نیست. راهکار دیگر برای غلبه بر این ترس این است که با پوشیدن لباس‌ها و ماسک‌های مختلف با کودکتان بازی کنید.
۹. ترس از حمام و سرویس بهداشتی
آنچه کودک فکر می‌کند: «صدای آب داخل سرویس بهداشتی خیلی بلنده. اصلا دلم نمی‌خواد وارد حمام بشم.»
راه غلبه بر این ترس: کودکان کم‌سن‌وسال، به‌ویژه آنهایی که رفتن به سرویس‌بهداشتی را تازه تمرین می‌کنند، معمولا از هم از سرویس‌بهداشتی و هم از حمام می‌ترسند. صدای بلند سیفون و پایین‌رفتن آب در سنگ سرویس‌بهداشتی، ازجمله مواردی هستند که زمینه‌ساز ترس کودکان می‌شوند.
برای غلبه بر این ترس به کودکتان نشان دهید وسایل و اجزای مختلف در سرویس‌بهداشتی و حمام چطور کار می‌کنند. به او اجازه دهید با آنها تمرین کند؛ مثلا چند دستمال توالت به او بدهید تا در سنگ سرویس‌بهداشتی بیندازد و با آب، آنها را پایین بفرستد. وسیله‌ای مثل توالت‌فرنگی مخصوص کودکان هم تهیه کنید و در اختیارش بگذارید.
۱۰. ترس از دکتر و دندان‌پزشک، از دیگر انواع ترس در کودکان
آنچه کودک فکر می‌کند: «از دکترم خوشم نمی‌آد، چون کارهایی که می‌کنه، مثل آمپول‌زدن و خون‌گرفتن، درد داره.»
راه غلبه بر این ترس: ترس از پزشک‌ها هم از رایج‌ترین انواع دیگر ترس در کودکان است. دکتر آیلت در این مورد می‌گوید: «شاید برای شما هم پیش آمده باشد که کودکتان، به‌محض ورود به اتاق انتظار مطب پزشک، از ترس و وحشت دست و پایش را گم کند. علتش این است که مطب پزشک برای کودکان تداعی‌کننده درد است (درد سرنگ و نظایر آن).»
برای غلبه بر این ترس از قبل درباره تجربه‌هایی که کودکتان قرار است در مطب پزشک از داشته باشند با او صحبت کنید. جایزه‌ای هم در نظر بگیرید و بعد از آنکه از مطب برگشتید، به‌خاطر همکاری کودکتان به او بدهید.
وقتی در اتاق انتظار هستید، می‌توانید همراه با کودکتان داستانی بخوانید یا با کارهایی شبیه به این، نگرانی و اضطراب کودک را کمتر کنید. فراموش نکنید که در تمامی طول کار باید کنار کودکتان بمانید. در پایان هم به‌خاطر همراهی و شجاعتش او را تحسین کنید.
چطور به کودکان کمک کنیم تا به‌تنهایی بر ترسشان غلبه کنند؟
توصیه‌هایی را که در ادامه مطرح می‌کنیم در ذهن داشته باشید. با استفاده از آنها می‌توانید به کودکان کمک کنید تا خودشان به‌تنهایی بر ترس‌هایشان غلبه کنند و بر آنها تسلط پیدا کنند.
- بدون فشار واردکردن به کودک و به‌مرورزمان، او را در معرض چیزهایی قرار دهید که از آنها می‌ترسند. الگوی او باشید و به او نشان دهید که چطور می‌تواند آرامشش را در چنین شرایطی حفظ کند.
- به کودکتان توضیح دهید که چه چیزهایی واقعی هستند و چه چیزهایی خیالی و اینکه برخی وقایع مثل طوفان یا رعدوبرق دقیقا چطور رخ می‌دهند.
- با کودکتان صادق باشید. اگر می‌دانید تجربه‌ای که قرار است داشته باشد، برایش ترسناک یا دردناک خواهد بود، راستش را به او بگویید. وقتی به شما اعتماد داشته باشد، الگویش خواهید شد و با کمک شما، به‌مرور، بر ترس‌هایش غلبه خواهد کرد.
- از آنچه باعث ترس، نگرانی و اضطراب خود شما می‌شود چیزی به کودکتان نگویید و خودتان به‌تنهایی اینها را مدیریت کنید. کودک شما برای آنکه کنارتان احساس امنیت و اطمینان داشته باشد، باید بداند که شما آرامش دارید و بر اوضاع مسلط هستید.
- کتاب‌ها و داستان‌هایی را انتخاب کنید که درباره غلبه کودکان بر ترس‌هایشان هستند (ترس‌هایی مشابه با آنچه کودک شما دارد) و برای کودکتان بخوانید. کودکان کم‌سن‌وسال عاشق شنیدن چنین داستان‌هایی هستند: داستان‌هایی که در آنها کودکی شبیه به خودشان بر دشواری‌هایی که پیش رو دارد غلبه می‌کند و سربلند بیرون می‌آید. احتمالا کودکتان از الگوی چنین کودکانی پیروی خواهد کرد و این موضوع نقش مؤثری در شکل‌دادن به شخصیت او خواهد داشت.
کلام آخر
با شناخت بهتر انواع ترس در کودکان و راه‌های غلبه بر آنها، کمک به کودکانتان کار ساده‌تری خواهد شد. در این مطلب سعی کردیم تاحدامکان شما را با مهم‌ترین و رایج‌ترین ترس‌های کودکان آشنا کنیم. دقت کنید که نباید کودک را تحت فشار قرار دهید و با صبر و حوصله و همراه با او، در شناسایی ترس‌هایش و غلبه بر آنها به او کمک کنید. از توصیه‌های بخش پایانی مطلب هم می‌توانید برای کاهش این ترس‌ها کمک بگیرید. لطفا اگر تجربه‌ای درباره موضوع این مطلب دارید، با ما و خوانندگانمان در میان بگذارید. مشتاق شنیدن نظرات شما هستیم.
