بیماریهای غیرواگیر، عامل ۸۰ درصد مرگ‌ها
بیماریهای غیرواگیر، عامل ۸۰ درصد مرگ‌ها
با تغییر سبک زندگی و گسترش الگوهای غلط تغذیه و کاهش تحرک در زندگی روزمره شاهد گسترش بیماری های مزمن و غیرواگیر هستیم که به مهم ترین عامل مرگ و میر و ناتوانی در کشورهای پیشرفته و در حال توسعه تبدیل شده‌اند.
مصرف فست‌فودها و غذاهای حاوی چربی و نمک فراوان، زندگی ماشینی و کم‌تحرکی ناشی از آن، استرس و مصرف دخانیات مهمترین فاکتورهای خطر بروز بیماریهای مزمن هستند.
بنابر اعلام رسمی وزارت بهداشت، در ایران بیماری های مزمن عامل ۸۰ درصد موارد مرگ و میرها هستند.
این بیماری ها که اغلب از دوران میان سالی و سالمندی بروز می کنند معمولا در ۱۰ سال اول علامتی ندارند و افراد بعد از پیشرفته شدن بیماری و بروز علائم برای درمان مراجعه می کنند؛ در نتیجه باید هزینه های بسیاری برای درمان این بیماریها صرف شود در صورتی که با بررسی های ساده می توان در مراحل اولیه (بدون علامت) آنها را شناسایی و تا ۸۰ درصد آنها را پیشگیری کرد و بسیاری از مرگ و میرها را کاهش داد.
فاکتورهای خطرزا در بروز بیماریهای غیرواگیر
فاکتورهای خطرزای رفتاری شامل استعمال دخانیات، کم‌تحرکی و رژیم غذایی ناسالم عامل بیشترین موارد ابتلا به بیماریهای غیرواگیر هستند. آمار نشان می‌دهد که استعمال دخانیات سالانه تقریبا به مرگ شش میلیون نفر می‌انجامد و پیش‌بینی‌ها حاکی از افزایش این آمار تا سال ۲۰۳۰ میلادی و رسیدن به عدد هشت میلیون قربانی است. در عین حال حدود ۳٫۲ میلیون مورد مرگ و میرها در سال به عدم فعالیت بدنی کافی مرتبط است و تقریبا ۱٫۷ میلیون مورد از تلفات ناشی از این بیماریها به عدم مصرف مقادیر کافی میوه‌ها و سبزیجات مربوط می‌شود.
فاکتورهای خطرزای فیزیولوژی/متابولیک که خطر ابتلا به بیماریهای غیرواگیر را افزایش می‌دهند شامل افزایش فشارخون، اضافه وزن و چاقی، افزایش قند خون و افزایش سطح چربی خون هستند.
در مورد نقش این فاکتورها در مرگ و میر افراد آمارها نشان می‌دهد که فشارخون بالا با ۱۶٫۵ درصد از مجموع مرگ و میرهای جهان در صدر قرار دارد و همچنین استعمال دخانیات با ۹ درصد، افزایش قندخون با شش درصد، کم‌تحرکی با شش درصد و اضافه وزن و چاقی با پنج درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
شایعترین بیماریهای غیرواگیر
بیماریهای قلبی – عروقی: بیماری های قلبی عروقی به مجموعه‌ای از اختلالات قلبی و عروق خونی اطلاق می‌شود. سکته‌های قلبی و مغزی عمدتا از طریق انسداد رگ‌های خونی اتفاق می‌افتند که موجب می‌شود جریان خون به مغز یا قلب متوقف شود. اصلیترین دلیل این بیماری تولید چربی در جداره داخلی رگ‌های خونی است که تامین کننده نیازهای مغز یا قلب هستند. سکته مغزی همچنین می‌تواند از خونریزی ناشی از رگ‌های خونی مغز یا لخته‌های خونی ناشی شود.
از مهمترین فاکتورهای خطرزای مهم در بیماری قلبی و سکته مغزی می‌توان به رژیم غذایی ناسالم، بی‌تحرکی، استعمال دخانیات اشاره کرد که عامل ۸۰ درصد بیماریهای عروق کرونری قلب و بیماری عروق مغزی است.
تاثیرات رژیم غذایی ناسالم و فعالیت بدن ناکافی با علائمی چون فشارخون بالا، افزایش گلوکز خون، بالا رفتن لیپید خون، اضافه وزن و چاقی بروز می‌کنند.
عدم استعمال دخانیات، کاهش مصرف نمک در رژیم غذایی، مصرف میوه و سبزی و ورزش کردن می‌تواند خطر ابتلا به بیماریهای قلبی – عروقی را کاهش دهد همچنین از احتمال ابتلای فرد به فشارخون، دیابت و افزایش لیپید خون بکاهد.
اغلب موارد ابتلا به بیماریهای قلبی – عروقی بدون علائم ظاهری هستند. سکته قلبی یا مغزی ممکن است اولین هشدار این بیماری نهفته باشد که می‌تواند خود را با احساس درد یا ناآرامی در قفسه سینه، آرنج، شانه سمت چپ، فک یا کمر نشان دهد. همچنین از شایعترین علائم سکته مغزی ضعف ناگهانی در صورت، دست یا پاهاست که بیشتر اوقات در یک طرف بدن ظاهر می‌شوند.
فشار خون بالا: طبق گزارش سازمان ملل فشار خون بالا به عنوان یکی از پرخطرترین بیماری های مزمن در منطقه خاورمیانه حدود ۲۹ درصد و در ایران حدود ۳۵.۸ درصد در بین مردان و ۳۱.۷ درصد در بین زنان شیوع دارد.
فشارخون بالا، شایعترین عامل بروز نارسایی قلبی و سکته مغزی و کلیوی در بسیاری از کشورها است. مطالعه های متعددی نشان داده اند که رابطه مستقیم مهمی بین سطح فشارخون و بروز بیماریهای قلبی عروقی، حتی در سطوحی از فشارخون که در حال حاضر طبیعی تلقی می شوند، وجود دارد.
فشارخون بالا باعث اعمال فشار بر روی جدار عروق شده و تغییرات جبران ناپذیری را ایجاد می کند. همچنین فشارخون بالا، بار کاری زیادی را بر قلب تحمیل می کند.
اضافه وزن و چاقی: اضافه وزن و چاقی به انباشت افراطی و غیرمعمول چربی عنوان می‌شود که ممکن است سلامت فرد را به خطر اندازد. شاخص توده بدنی، شاخص ساده‌ای از وزن و قد است که برای طبقه‌بندی کردن اضافه وزن و چاقی در افراد بزرگسال به کار می‌رود.
اضافه وزن و چاقی پنجمین علت مرگ و میر در جهان شناخته و اخیرا از سوی سازمان جهانی بهداشت در فهرست بیماریهای مزمن گنجانده شده است. حداقل ۲٫۸ میلیون فرد بزرگسال در سال در نتیجه چاقی و داشتن اضافه وزن جان خود را از دست می‌دهند. علاوه بر این، ۴۴ درصد موارد ابتلا به دیابت، ۲۳ درصد ابتلا به بیماری ایسکمیک قلب و بین ۷ تا ۱۴ درصد ابتلا به سرطان‌های خاص به چاقی و اضافه وزن نسبت داده می‌شوند.
بررسی‌های سازمان جهانی بهداشت حاکی از آن است که بیش از ۱٫۴ میلیارد فرد ۲۰ سال و بزرگتر اضافه وزن دارند. از میان این افراد بیش از ۲۰۰ میلیون نفر مرد و حدود ۲۰۰ میلیون زن چاق هستند. در مجموع بیش از ۱۰ درصد جمعیت بزرگسالان جهان چاق هستند.
همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد در سال ۲۰۱۱ میلادی، بیش از ۴۰ میلیون کودک زیر پنج سال از اضافه وزن رنج می‌برند. در حالی که اضافه وزن و چاقی چالش کشورهای بادرآمد بالا در نظر گرفته می‌شود، اکنون نرخ شیوع اضافه وزن و چاقی در کشورهای بادرآمد متوسط و پایین نیز رو به افزایش است. بیش از ۳۰ میلیون کودک مبتلا به اضافه وزن در کشورهای در حال توسعه و ۱۰ میلیون در کشورهای توسعه یافته زندگی می‌کنند.
از جمله عوامل ریشه‌یی چاقی و اضافه وزن عدم تعادل انرژی بین کالری مصرفی و کالری سوزانده شده است. همچنین افزایش دریافت غذاهای مملو از کالری که حاوی مقدار قابل توجهی چربی هستند و افزایش بی‌تحرکی از جمله دیگر دلایل شیوع این بیماری است. علاوه بر این، افزایش شاخص توده بدنی اصلیترین فاکتور خطرزا برای بیماریهای غیرواگیر همچون بیماریهای قلبی – عروقی، اختلالات اسکلتی – عضلانی و برخی سرطان‌هاست.
شیوع چاقی نیز به عنوان عامل بسیاری از بیماری های مزمن در جهان رو به افزایش است. افزایش وزن رابطه مستقیمی با افزایش شیوع بیماریهای قلبی عروقی دارد. افراد چاق همچنین مستعد بیماری فشارخون بالا، افزایش چربیهای خون و دیابت هستند که جمیع این اختلالات خود از عوامل خطرساز بیماریهای قلبی عروقی به شمار می روند.
دیابت: یکی از مهمترین بیماریهای مزمن که در سالهای اخیر بر شیوع آن افزوده شده بیماری دیابت است. براساس آخرین آمارها حدود ۴۰۰ میلیون نفر در سراسر دنیا به بیماری دیابت (نوع دو) مبتلا هستند که پیش‌بینی می‌شود شمار مبتلایان تا سال ۲۰۳۵ به حدود ۶۰۰ میلیون نفر افزایش یابد. این در حالی است که حدود نیمی از مبتلایان دیابت در دنیا (۱۷۵ میلون نفر) از بیماری خود اطلاع نداشته و به دلیل عدم کنترل به هنگام در معرض عوارض ناگوار ناشی از آن قرار دارند.
شواهد محکمی وجود دارند که ثابت می کنند بیماری دیابت، عامل خطر اصلی و مهمی برای بروز انواع بیماریهای قلبی عروقی به ویژه تسریع روند آترواسکلروزیس است. در بیماران دیابتی طیف وسیعی از اختلالات چربی خون وجود دارد. همچنین شیوع چاقی و پرفشاری خون در دیابتی ها بیشتر است. به همین نسبت نیز شیوع نارسایی کلیه دراین بیماران بالاست. جمیع این اختلالات دست به دست هم داده و دیابت را به عنوان یکی از اصلیترین عوامل خطرساز بیماریهای قلبی عروقی تبدیل کرده اند.
سرطان: سرطان واژه عامی است که گروه وسیعی از بیماریها را که می‌تواند بر هر بخش بدن تاثیر بگذارد، شامل می‌شود. یکی از ویژگی‌های تعیین کننده سرطان، تولید سریع سلول‌های نابهنجار است که فراتر از مرزهای خود رشد می‌کنند و به دیگر اعضای بدن گسترش می‌یابند.
سرطان اصلیترین عامل مرگ و میر در سراسر جهان است که در سال ۲۰۰۸ میلادی به مرگ ۷٫۶ میلیون تن انجامید. همچنین حدود ۷۰ درصد تمامی موارد فوتی ناشی از سرطان در کشورهایی با درآمد پایین یا متوسط اتفاق می‌افتد و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰ میلادی نرخ مرگ و میر ناشی از انواع سرطان‌ها به ۱۳٫۱ میلیون تن افزایش یابد.
بیماری مزمن انسداد ریوی: این بیماری با انسداد طولانی مدت جریان هوا در ریه‌ها شناخته می‌شود. شایعترین علائم بیماری مزمن انسداد ریوی تنگی نفس، خلط غیرمعمول و سرفه‌های مزمن است که با وخیم‌تر شدن وضعیت بیمار انجام فعالیت‌های روزانه برای فرد سخت‌تر می‌شود. ساده‌ترین روش تشخیص این بیماری تست «اسپیرومتری» است که میزان هوای دم و بازدم فرد و سرعت ورود و خروج هوا به ریه‌ها را اندازه‌گیری می‌کند. این بیماری اغلب درمان‌پذیر نیست اما شیوه‌های متنوع درمانی می‌تواند به کنترل علائم آن و افزایش کیفیت زندگی فرد مبتلا کمک کند.
آسم: آسم بیماری مزمنی است که با حملات مکرر تنگی نفس و خس خس سینه خود را نشان می‌دهد. علائم این بیماری می‌تواند چندین بار در طول روز یا هفته در افراد مبتلا اتفاق افتد که در برخی افراد هنگام شب یا انجام فعالیت‌های بدنی افزایش می‌یابد. در زمان حمله آسمی، جداره مجاری تنفسی متورم می‌شود و موجب شده مجرای هوا باریک شود و جریان هوا به داخل و خارج ریه‌ها را کاهش دهد.
سازمان جهانی بهداشت در آمارهای جهانی خود آورده است که ۲۳۵ میلیون نفر به آسم مبتلا هستند. آسم شایعترین بیماری مزمن در میان کودکان است و در تمامی کشورها به رغم سطح توسعه‌شان مشاهده می‌شود
