جوینت ونچر (سرمایه گذاری مشترک) و ۷ اصل برای راه‌اندازی نمونه موفق آن
جوینت ونچر (joint venture) که از آن با نام سرمایه‌گذاری مشترک یا مشارکت انتفاعی نیز یاد می‌شود به معنی تشکیل یک شرکت تجاری مشترک توسط دو یا چند شرکت به منظور دستیابی به اهداف تجاری، مالی، یا فنی خاص است. ویژگی یک جوینت ونچر این است که الزاما براساس یک قرارداد و برای یک فعالیت خاص و مشخص تشکیل می‌شود و همچنین علاوه بر کنترل و مدیریت مشترک بر نحوه انجام امور، در ریسک‌های احتمالی و به طور کلی در تمام سود و ضررهای احتمالی تا اتمام قرارداد شریک خواهند بود
جوینت ونچرها (اختصارا JVها) و سایر ساختارهای جایگزین (نظیر اتحادیه‌ها و کنسرسیوم‌ها) ممکن است در بسیاری از حالت‌های ورود به بازار، نسبت به ادغام‌ها و اکتساب‌ها (اختصارا M&Aها) برتری داشته باشند. گرچه هنوز هم نقش ادغام و واگذاری کامل یا ناقص یک شرکت در مجموعه‌ی ابزارهای استراتژیک هر کسب‌وکاری حیاتی است، اما جوینت ونچرها نسبت به این نوع شرکت‌ها مزایای زیر را دارند:
- دسترسی به منابع و بازارهایی که پیش از ایجاد جوینت ونچر موجود نبودند؛
- نیاز به سرمایه‌گذاری اولیه‌ی کم و محدود؛
- کاهش ریسک از طریق مشارکت؛
- سرعت بخشیدن برای معرفی و ارائه محصول به بازار؛
- مسیر جدید برای خروج از بازار، از طریق IPO یا فروش سهام.
وجود یک استراتژی روشن و برنامه‌ریزی دقیق برای مشارکت شرکت‌ها از طریق جوینت ونچرها بسیار حیاتی است. میزان نیل به اهداف عملیاتی و استراتژیک جوینت ونچر معمولا در مراحل اولیه‌ی معامله تعیین می‌شود. ما بر اساس تجربه دریافته‌ایم که هفت تصمیم اصلی وجود دارند که برای موفقیت جوینت ونچرها اهمیت کلیدی دارند. در این مقاله می‌خواهیم این هفت تصمیم و اصل را با شما در میان بگذاریم. با ما همراه باشید.
۱. اهداف استراتژیک را به‌روشنی تعریف کنید
تعریف نتیجه‌ی نهایی یک معامله، هریک از شرکا را قادر می‌سازد تا عملی‌بودن و تناسب استراتژی جوینت ونچر را ارزیابی کند. از جوینت ونچرها می‌توان برای رسیدن به همان طیف وسیع از اهداف عینی استفاده کرد که از ادغام‌ها و واگذاری‌ها می‌توان بهره گرفت؛ به عبارت بهتر، کاربرد جوینت ونچرها از ارائه‌ی راهکاری برای کاهش دارایی‌های غیرضروری تا محرکهای برای ایجاد نوآوری در محصول، متغیر و گسترده است.
محرکهای رایج برای ایجاد جوینت ونچرها عبارت‌اند از:
- دسترسی به منابع بیشتر و متنوع شامل:
- منابع مالی و اعتباری؛
- مالکیت فکری؛
- توانمندی‌های جدید؛
- دسترسی به بازارهای گوناگون مثل:
- ارتباط خوب مشتری با بازارهای خارجی؛
- مجوز قانونی برای کار؛
- کاهش ریسک
- حفظ فاصله بین جوینت ونچر و شرکت‌های والد؛
- محدودیت سرمایه‌گذاری.
۲. شرکای مناسب را انتخاب کنید
انتخاب شریک ایده‌آل نیز در تأسیس یک جوینت ونچر موفق نقش کلیدی ایفا می‌کند. البته معیارهای انتخاب شریک بسته به اهداف استراتژیک شما از ایجاد جوینت ونچر متغیر است. در برخی موارد، شریک مناسب را مالکیت دارایی مهمی توسط او، نظیر حضور در بازاری خاص یا در اختیار داشتن یک مالکیت فکری تعریف می‌کند. برای نمونه، اگر یک شریک به دنبال این باشد که دارایی‌ها را در معرض فروش یا IPO نهایی قرار بدهد و واگذار کند، آنگاه یک شریک مالی که دارای منابع است و پرونده را با موفقیت ردیابی می‌کند، انتخاب مناسبی است.
تناسب فرهنگی را هم نباید نادیده گرفت. تفاوت‌های زیاد در ساختارهای تصمیم‌گیری یا ریسک‌پذیری دو شرکت می‌تواند پیچیدگی جوینت ونچر را به میزان زیادی افزایش بدهد. تضاد فرهنگی لزوما مانع به‌هم‌‌خوردن معامله نمی‌شود اما اگر پیشاپیش از وجود تضاد فرهنگی مطلع باشید خواهید دانست که قبل از انجام معامله به مذاکرات بیشتری نیاز دارید و می‌بایست در مورد نظارت بر عملکرد و مدیریت به توافقات لازم برسید.
در مورد مؤلفه‌های مادی نیز باید قبل از امضای قرارداد معامله به صورت مفصل مذاکره شود. تجربه نشان داده که تأخیر در این تصمیمات، مستلزم زمان و منابع بیشتر است و اغلب هر دو شریک احساس خواهند کرد که به آنها اطلاعات غلط داده شده است.
۳. ارزش سهم شرکا در جوینت ونچر را تعریف کنید
شرکا باید به‌طور مستقل ارزش کمک‌های اولیه‌ای را که به جوینت ونچر می‌کنند ارزیابی کنند و بعد باهم در مورد آن به مذاکره بپردازند. اگر شرکا به‌جای اینکه ارزیابی را با کمک‌های خاص شروع کنند، از ابتدا در مورد چهارچوب مفهومی ارزش‌گذاری سهم هریک از طرفین در معامله (مالکیت فکری، خدمات ارائه‌شده، روابط بازار) به توافق برسند، در زمان صرفه‌جویی کرده‌اند و به افزایش احتمال انجام یک مذاکره‌ی موفق کمک خواهند کرد.
بسته به صنعت و زمان‌بندی بازار، روش‌های ارزش‌گذاری گوناگونی وجود دارد. برای نمونه، یک روش ارزش‌گذاری می‌تواند شناسایی جریان درآمد یا صرفه‌جویی در هزینه‌های یک سهم خاص باشد.
بهتر است شرکا در مورد تخصیص ارزش جاری، نظیر سهم ارزش تولیدشده توسط جوینت ونچر که به هریک از شرکا قابل انتساب است توافق داشته باشند و نیز در مورد نحوه‌ی تغییر این سهم که ناشی از عوامل داخلی یا خارجی است به هماهنگی برسند. در بخشی از این مرحله هم مهم این است که تفاوت‌های اندک مختص به هر کشور را هم در نظر داشت؛ از میان این تفاوت‌ها می‌توان به محدودیت در توزیع و بازگشت سرمایه، دریافت هزینه برای استفاده از نام تجاری و مقررات به‌خصوص کشورها اشاره کرد.
۴. ساختار جوینت ونچر و مدل عملیاتی آن را تعریف کنید
شرکای جوینت ونچر می‌بایست تصمیمات مربوط به مدل عملیاتی و ساختار جوینت ونچر را قبل از مراحل اجرا اتخاذ کنند. بهتر است به‌عنوان بخشی از این تصمیم‌گیری، برنامه‌ای برای رسیدن به مدل عملیاتی هدف تشکیل شود و تاریخ و تعهدات مالی هدف در توافق‌نامه‌ی شراکت منعکس شود. با این کار، بار دیگر هزینه‌ها و ارزش موردانتظار مرتبط با معامله بررسی می‌شود.
نمونه‌هایی از تصمیمات کلیدی عبارت‌اند از:
- انتخاب سیستم حسابداری (یکپارچه یا غیریکپارچه)؛
- سطح درگیری شرکت‌های والد در تصمیمات استراتژیک و عملیاتی (مدیریت فعال در برابر نظارت منفعلانه)؛
- پیوندهای عملیاتی با شرکت‌های والد – شراکت در خرید وندور و توافق‌نامه‌های ارائه‌ی خدمات به مشتری؛
- سطح پشتیبانی مالی که توسط شرکت‌های والد ارائه می‌شود.
۵. یک تیم اجرایی هماهنگ و قوی را به کار بگمارید
اولین چالشی که تیم اجرایی جوینت ونچر با آن مواجه می‌شود، ناهماهنگی در مورد اهداف جوینت ونچر است. این ناهماهنگی به‌ویژه زمانی رخ می‌دهد که اعضای تیم از سازمان‌های والد وارد جوینت ونچر شده باشند و بیشتر نسبت به سازمان اصلی احساس وفاداری کنند تا نهاد تازه ایجادشده. این مشکل اغلب با فقدان هویت تیم یکپارچه تشدید می‌شود؛ برخی از جوینت ونچرها به‌سرعت شکل می‌گیرند و تیم به‌طور عجولانه در حالی تشکیل می‌شود که فرصت کمی برای تعریف مدل معامله وجود دارد.
راه‌حل‌های بالقوه برای این چالش را می‌توان در مراحل اولیه‌ی جوینت ونچر اجرا کرد:
- در انتخاب اعضای تیم، سرمایه‌گذاری کنید؛ (به مدیرعامل اجازه بدهید گزارش‌دهنده‌های مستقیمش را انتخاب کند)
- مجاری ارتباطی را رسمی کنید؛ (صریحا مانع ارتباطات خارج از مجاری مدیریتی رسمی شوید)
- برای موفقیت جوینت ونچر انگیزه‌سازی کنید؛ (پاداش اعضای تیم را با عملکرد جوینت ونچر مرتبط کنید)
- در ساخت تیم سرمایه‌گذاری کنید؛ (مدیریت تحول و اقدامات متناسب با آن را برای تیم‌سازی به‌کار بگیرید)
- مسیر شغلی تعریف کنید؛ (فرصت‌های ارتقای مدیران اجرایی جوینت ونچر در هر دو شرکت والد را فراهم کنید)
۶. ساختار مدیریت عملکرد را برقرار سازید
قبل از تأسیس یک جوینت ونچر، مهم این است که معیارها و اهداف عملکرد را با جزئیات تعریف کنید و مشخص کنید که این اهداف و معیارها چگونه محاسبه و گزارش می‌شوند. مجموعه‌ی اولیه‌ی معیارها می‌تواند به انتخاب شریک‌تان کمک کند و شما می‌توانید آن را در فاز برنامه‌ریزی استراتژیک تعریف کنید. برای نمونه اگر یک شریک بالقوه در پی این باشد که بر رشد تمرکز کند ولی شریک دیگر بر تولید سود تمرکز داشته باشد، این مشکل در معیارها انعکاس می‌یابد و کمک می‌کند تا همان ابتدا، ناهماهنگی در اهداف مشخص شود.
برقراری سازوکاری برای معیارها که بتوان آنها را هماهنگ با اولویت‌های استراتژیک درحال‌تغییر و نوسانات بازار اصلاح کرد نیز به‌اندازه‌ی تعریف مجموعه اولیه‌ی معیارها حایز اهمیت است. در اغلب موارد هیئت مدیره باید در مورد تغییرات مذاکره و آنها را تأیید کنند (البته با حضور نمایندگان همه‌ی شرکا). هرچند، یک سازوکار سالانه برای ارائه و هماهنگ‌سازی تغییرات می‌تواند تمام شرکا را ترغیب کند تا تأثیرگذاری مستمر معیارها را در نظر داشته باشند و فرایند را با سرعت ردیابی کنند.
۷. برای تغییر و خروج برنامه‌ریزی کنید
مهم‌ترین عاملی که جوینت ونچر را از شرکت‌های ادغامی و اکتسابی متمایز می‌کند این است که ساختار جوینت ونچر به صورت موقت ایجاد شده است و پس از رسیدن به اهداف دو طرف تغییر می کند. بد نیست بدانید که درصد اندکی از جوینت ونچرها تا چندین دهه به حیات موفقیت‌آمیز خود ادامه می‌دهند و در اغلب موارد تکامل می‌یابند. برای نمونه، شریکی سهام خود را می‌فروشد و وقتی به اهداف استراتژیک خود رسید (یا نرسید) رابطه را کاملا قطع می‌کند.
برای اینکه جوینت ونچر و شرکا بتوانند به تغییرات بازار واکنش نشان بدهند، باید به‌طور کامل و شفاف در توافق‌نامه‌های معامله، یک استراتژی خروج تعریف کنند.
یک استراتژی قوی برای خروج، معمولا از مؤلفه‌های زیر تشکیل شده است:
- محرکه‌های خروج (تعیین تاریخ نقطه‌ی عطف، سیر نزولی معیارهای عملکرد و پایین‌تر بودن از هدف)
- سناریوهای خروج (انتقال سود، فروش یا IPO اجباری، خاتمه دادن به شراکت)
- رویکرد ارزش‌گذاری (استفاده از شخص ثالث برای انجام ارزش‌گذاری، شراکت با شریکی که پیوسته مرتکب نکول می‌شود)
فرایند مدیریت برای اقدام به خروج
اکثر شرکای جوینت ونچر به‌طور سالانه ارزیابی می‌کنند که آیا جوینت ونچر برای رسیدن به اهداف استراتژیک خود در حال تلاش است یا خیر و آیا از دارایی‌های سرمایه‌گذاری‌شده به‌طور بهینه استفاده می‌کند یا خیر. شرکای جوینت ونچر به‌عنوان بخشی از ارزش‌گذاری اولیه، باید ارزش باقی‌مانده‌ی سهم خود در جوینت ونچر را نیز ارزش‌گذاری و سناریوهای خروج را ارزیابی کند. شرکای جوینت ونچر با این کار، اطلاعاتی را برای ارزیابی خروج‌های بالقوه در صورت لزوم خواهند داشت.
نتیجه‌گیری
ظرف سال‌های اخیر محبوبیت جوینت ونچرها افزایش یافته و همچنان هم در حال افزایش است، اما چالش طراحی و حفظ ساختار مؤثر برای جوینت ونچرها هنوز پابرجاست. هرچند که شرکت‌ها می‌توانند در مرحله‌ی ساختارسازی اولیه، از طریق اتخاذ تصمیم‌گیری‌های هدفمند که به خوبی در مورد آنها اندیشیده شده است، ریسک‌ها را کاهش بدهند. بدین‌ترتیب ارزش تولید شده توسط جوینت ونچر افزایش می‌یابد و شرکت رشد خواهد کرد.
