راهنمای کامل سرمایه گذاری در بازار بورس
طی سال‌ها مقداری پول پس‌انداز کرده‌ام و حالا می‌خواهم آن را سرمایه گذاری کنم. شنیده‌ام باید مقداری از آن را در بازار سهام سرمایه‌گذاری کنم، اما راستش هیچ‌چیزی در مورد سرمایه گذاری در بازار بورس نمی‌دانم. چطور باید سرمایه گذاری در بازار بورس را شروع کنم؟ چه چیزهایی را باید یاد بگیرم؟ اگر اینها پرسش‌هایی هستند که شما هم در ذهن دارید، این مقاله را تا انتها بخوانید.
هر چند سرمایه گذاری در بازار سهام کاملا امکان‌پذیر و حتی بسیار آسان است، اما اگر ندانید چه کار می‌کنید، این امکان وجود دارد که در چشم‌برهم‌زدنی همه چیز را از دست بدهید. قبل از هر اقدامی، تحقیق کنید و آماده باشید تا به‌موقع وارد معرکه شوید.
بعضی از سرمایه‌گذاران تازه‌کار شاید نخواهند از همان قدم اول مستقیما وارد سرمایه گذاری در بازار بورس شوند. شما می‌توانید سهامِ صندوق‌های قابل معامله در بورس یا ETF ها را بخرید که منابع مدیریت‌شده‌ای از پول هستند که شرکت دیگری با آن در بازار سهام سرمایه‌گذاری کرده و شما مقدار مشخصی از سود را دریافت خواهید کرد. بعدا به این می‌رسیم، اما ابتدا بیایید نگاهی بیندازیم به اصول اولیه‌ی چگونگی عملکرد سهام و اینکه چطور از سرمایه‌گذاری‌تان به سود می‌رسید.
چند اصطلاح اولیه را بیاموزید
بیشتر آدم‌ها از قیمت سهام آگاهی دارند. سرمایه‌گذاران و تحلیل‌گران در مورد بالا و پایین رفتنِ قیمت سهام شرکت در فلان روز صحبت می‌کنند. اما قیمت سهم به خودیِ خود اطلاعات بسیار اندکی درباره‌ی سلامت یا ارزشِ شرکت ارائه می‌دهد. برای درک درست از اینکه هر سهم چه شرایطی دارد، باید چندین عامل را بررسی کنید. ابتدا به چند تعریف نیاز داریم.
۱. سهام واریزنشده (Outstanding Shares)
این اصطلاح به تعداد کل سهام یک شرکت که در دست همه‌ی سرمایه‌گذاران است اطلاق می‌شود. از این عدد برای محاسبه‌ی سایر معیارهای مهم مانند سود هر سهم و نسبت قیمت به درآمد استفاده می‌شود.
۲. سود سهام (Dividends)
وقتی شرکتی به سطح مشخصی از ثبات و بازدهی می‌رسد، می‌تواند شروع به پرداخت سود سهام کند. سود به‌دست‌آمده در طی دوره‌ی رشد، معمولا دوباره در شرکت سرمایه‌گذاری می‌شود تا بتواند رشد بیشتری به‌همراه بیاورد (که به‌نفع سرمایه‌گذاران هم هست)، اما وقتی رشد به ثبات رسید، شرکت می‌تواند سود سهام را به صاحبان آن پرداخت کند. آن وقت صاحبان سهام می‌توانند تصمیم بگیرند که سود سهام‌شان را دوباره سرمایه‌گذاری کنند تا چه بسا سهام بیشتری دریافت کنند.
۳. سود هر سهم (Earnings Per Share)
این مقدار پولی است که شرکت به‌ازای هر سهم عادی به‌دست می‌آورد. این مقدار از درآمد خالص شرکت منهای سود سهام از سهام ممتاز، تقسیم بر میانگین سهام واریزنشده محاسبه می‌شود. بنابراین اگر شرکتی مثلا ۵۰ میلیارد تومان درآمد خالص داشته و ۱۸ میلیارد تومان سهام ممتاز وجود داشته باشد، ارزش هر سهم با کم‌کردنِ ۱۸ از ۵۰ میلیارد، و تقسیم عدد به‌دست‌آمده بر تعداد کل سهام به‌دست می‌آید.
۴. ارزش بازار (Market Capitalization)
ارزش بازار عبارت است از قیمت کنونی سهم ضربدر تعداد کل سهم واریزنشده. این عدد ایده‌ای کلی از اندازه‌ی شرکت به شما می‌دهد. اگر چه رسیدن به ارزش دقیق شرکت کمی پیچیده‌تر از صرفا محاسبه‌ی ارزش بازار است، اما برای بررسی‌های اولیه، مقایسه‌ی دو مقدار ارزش بازار شرکت، نسبت به قیمت هر سهم، می‌تواند دید بهتری به شما بدهد.
۵. نسبت قیمت به درآمد (Price to Earnings Ratio)
به‌طور خلاصه، قیمت به درآمد یا PE قیمت کنونی سهام شرکت تقسیم بر سود هر سهم است. این مقدار به شما نشان خواهد داد که سرمایه‌گذاران به‌ازای هر تومان از درآمد، چه مقدار حاضر به پرداخت هستند. به‌عنوان معیاری برای تعیین اینکه یک شرکت چقدر بیشتر یا کمتر از ارزش خود برآورد شده هم استفاده می‌شود.
چگونگی انتخاب یک شرکت (یا اگر باهوش باشید چند شرکت)
خب، پس حالا برای برخورد با این حجم واژه‌های مالی که به سمت شما هجوم می‌آورند، حداقل کمی آماده‌تر هستید. البته این آگاهی کمکی در انتخاب شرکت برای سرمایه‌گذاری نمی‌کند. در مورد شرکت دنبال چه چیزی باید باشید؟
هنگام تصمیم در مورد اینکه روی کدام سهام سرمایه‌گذاری کنید، بیشتر راهکارها می‌توانند در یک یا دو دسته خلاصه شوند (که البته سرمایه‌گذاران آگاه هر دو را در سبد خود خواهند داشت): سهام رشدی و سود سهام.
۱. سهام رشدی
فکر اصلی پشت سهام رشدی، این است که وقتی ارزش چندانی ندارد بخرید و وقتی ارزشش زیاد شد بفروشید (پایین بخرید، بالا بفروشید). شاید وقتی دیگران در مورد خریدوفروش فلان سهام به این خاطر که خیلی خوب هستند و بیشترین تغییر را در طی روز، ماه یا سال داشته‌اند صحبت می‌کنند، شما هم درباره‌ی این سهام شنیده باشید.
استراتژی سرمایه گذاری سهام رشدی تلاش می‌کند شرکت‌هایی را بیابد که در حال تجربه‌ی رشد بالا هستند و انتظار می‌رود در آینده هم به این رشد خود ادامه دهند. برای سرمایه‌گذارانی که علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در این حرکت هستند، رشد سریع به‌معنای افزایش سریع و پایداری در قیمت سهام است که منجر به انباشت سریع‌تر ثروت می‌شود.
به‌طور کلی، سهام رشدی ایده‌ی بدی نیست. اگر سرمایه‌گذاری مثلا در سال ۲۰۰۹ روی نت‌فلیکس سرمایه‌گذاری می‌کرد، تا سال ۲۰۱۳ افزایشی ۶۶۰ درصدی را در سرمایه‌گذاری شاهد بود. اگر آن موقع ۱۰۰ دلار سرمایه‌گذاری کرده بود، در سال ۲۰۱۳ ششصدوشصت دلار داشت. برای کسی که طی این سه سال هیچ کاری نکرده عدد بدی نیست. این همان چیزی است که سرمایه‌گذاران هنگام انتخاب سهام رشدی انتظارش را دارند؛ شرکت‌هایی که فضای گسترش و رشد را دارند و صرفا بر اساس ارزش شرکت، بازگشت سرمایه ارائه می‌کنند.
سهام رشدی می‌تواند بسیار نوسان داشته باشد. وقتی می‌شنوید کسی همه‌ی پول خود را در بازار سهام از دست داده، معمولا به این خاطر است که روی شرکت پرخطری بیش‌ازحد سرمایه‌گذاری کرده است. این امر طی دوره‌ی حباب دات‌کام (حباب اقتصادی در طی سال‌های ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۰) بسیار اتفاق افتاد، اما امروزه هم اتفاق می‌افتد. برای مثال گروپون در نوامبر ۲۰۱۱ شروع به عرضه‌ی عمومی سهام به ارزش ۲۰ دلار بابت هر سهم کرد. طی چهار ماه، برای آخرین بار به پایین‌تر از آن قیمت رسید و بعد هم به بالای ۲۰ دلار رشد کرد. اکنون سود هر سهم ۰/۱۵- ای‌پی‌اس است، یعنی این شرکت در حال ازدست‌دادن پول به‌ازای هر سهم است. عجله‌ی دیوانه‌وار برای خرید گروپون پیش از آنکه سهام بتواند خودش را در بازار تثبیت کند، در نهایت برای سرمایه‌گذاران اولیه بد تمام شد.
اما خوشبختانه رشد در ارزش کلیِ یک شرکت، تنها راه پول‌درآوردن در این بازار نیست.
۲. سود سهام
راه مطمئن‌تری برای پول‌درآوردن از طریق سهام، سرمایه‌گذاری در شرکتی است که سود سهام پرداخت می‌کند. برخی شرکت‌ها از منظر رشد به نقطه‌ی اوج خود رسیده‌اند. شاید در طول زمان شاهد مقداری رشد هم باشید، اما مزیت اصلیِ این سهام ثبات آن و سود سهام است. مثلا می‌توان اطمینان داشت که مک‌دونالد به این زودی‌ها از کار بیکار نمی‌شود. از آنجایی که این شرکت پول کافی برای سرمایه‌گذاری مجدد درمی‌آورد و همچنان مقداری هم باقی می‌ماند، سود سهام پرداخت می‌کند. به عبارت دیگر، این شرکت به شما به‌عنوان سرمایه‌گذار پول پرداخت می‌کند.
از آنجا که بسیاری از سهامی که سود سهام پرداخت می‌کنند ریسک کمتری دارند، این سهام سرمایه‌گذاری جالب توجهی است هم برای جوان‌ترهایی که به دنبال راهی برای پول‌در آوردن در بلندمدت هستند و هم کسانی که به دوران بازنشستگی نزدیک می‌شوند یا اصلا بازنشسته هستند و می‌خواهند منبع درآمدی برای دوران بازنشستگی داشته باشند.
دوباره از مک‌دونالد به‌عنوان مثال استفاده می‌کنیم. تصور کنید شخصی سهامی به ارزش ۱۰۰۰۰ دلار (یا تقریبا ۲۹۱/۰۳ سهم) در تاریخ ۳۱ مارس ۲۰۰۶ از این شرکت خریداری کرده است. این شرکت از آن موقع تا کنون (با فرض اینکه هیچ برنامه‌ی سرمایه‌گذاری مجدد سود سهامی وجود نداشته باشد، که به آن خواهیم پرداخت)، فقط از محل سود سهام مبلغ ۴۶۰۰ دلار به سرمایه‌گذار پرداخت کرده است. این علاوه‌بر ارزش خود سهام است که تا تاریخ ۲۰ سپتامبر ۲۰۱۳، حدودا ۲۸۲۰۰ دلار ارزش دارد. اگر رشد تنها عامل مدنظر بوده، سرمایه‌گذاری وی طی هفت سال و نیم فقط ۱۸۲ درصد رشد کرده است. اما با محاسبه‌ی سود سهام، نزدیک به ۳۲۹ درصد رشد داشته است.
البته این اعداد و ارقام کاملا نمود زندگی واقعی نیستند، زیرا بسیاری از سرمایه‌گذاران سود سهام‌شان را دوباره سرمایه‌گذاری می‌کنند. این یعنی شما می‌توانید با سود سهامی که شرکت پرداخت کرده، سهام بیشتری خریداری کنید. هر قدر سهام بیشتری داشته باشید، پول بیشتری در قالب سود سهام دریافت خواهید کرد و کل سرمایه‌گذاری‌تان ارزش بیشتری خواهد داشت.
شرکت‌ها را برای ساخت سبد سهام بررسی کنید
سرمایه‌گذاری فقط در یک شرکت، یکی از سریع‌ترین راه‌ها برای شکست مالی است. حتی یک شرکت سالم هم ممکن است مشکلات خودش را داشته باشد. همان‌طور که پیش از این درباره‌ی نت‌فلیکس گفتم، این شرکت در سال‌های ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ که قیمتش اوج گرفت و تلاش کرد خدمات دی‌وی‌دی خود را هم راه بیندازد، به مشکلاتی برخورد. اگر کسی در سال ۲۰۰۹ به امید رشد فراوان سرمایه‌گذاری کرده بود و مجبور می‌شد در سال ۲۰۱۲ سهامش را بفروشد، سود اندکی دریافت کرده بود، اما نه به اندازه‌ای که اگر امروز همچنان صاحب آن سهام بود.
از این سناریو چند درس می‌توان گرفت:
۱. صرفا روی یک شرکت سرمایه‌گذاری نکنید
این اشتباه تازه‌کارانه‌ای است که می‌تواند مشکلات فراوانی را به‌وجود بیاورد. یک سرمایه‌گذار کاربلد، سبد سهام متنوعی ایجاد می‌کند. این یعنی در چندین سهام با اهداف مختلفی پول خواهید داشت. نیازی نیست بین سهام رشدی و سودی یکی را انتخاب کنید. هر دو را بخرید.
۲. حتی ارزش شرکت‌های سالم هم کم می‌شود
وقتی قیمت سهام نت‌فلیکس در سال ۲۰۱۱ سقوط کرد، این شرکت در معرض ورشکستگی نبود. فقط وقتی قیمت‌هایش را افزایش داد، ۸۱۰۰۰۰ نفر از مشترکانش را از دست داد، اما همچنان ۲۳ میلیون نفر مشترک داشت. امروزه این شرکت ۳۷/۶ میلیون مشترک دارد و محتوای اورجینال ارزشمندی تولید می‌کند. اما باز هم سهام طی فقط چند ماه تا ۶۰ درصد کاهش یافت. در نهایت، این بازارِ پرنوسانی است، حتی برای شرکت‌هایی که اعداد و ارقام خوبی دارند.
۳. خرید برای کوتاه‌مدت بسیار خطرناک‌تر از سرمایه‌گذاری بلندمدت است
سهام نت‌فلیکس طی چند سال گذشته بالا و پایین زیادی داشته است. سرمایه‌گذاران بلندمدت بازگشت سرمایه‌ی خوبی داشته‌اند، اما اگر کسی هدفش پول درآوردنِ سریع بوده، حتما روزهای سختی را گذرانده است. اگر نمی‌توانید با نوسان قیمت سهام کنار بیایید، روی شرکت‌های رشدی سرمایه‌گذاری نکنید.
البته شما می‌توانید این درس‌ها را از هر شرکتی که عملکرد خوبی داشته بیاموزید، چون همان داستان است که بارها و بارها تکرار می‌شود. اپل هم سهام دیگری است که در کل عملکرد بسیار خوبی داشته، اما همچنان پس از مرگ استیو جابز و انتشار محصولات متعاقب آن، مقداری افت قیمت داشته است. با وجود این، علی‌رغم این شوک منفی، قیمت این شرکت همچنان بالاتر از آن چیزی است که در ابتدای سال ۲۰۱۲ بود، و شروع به پرداخت سود سهام کرد. همیشه پیش از خرید سهام، سلامت شرکت را بررسی کنید و وقتی هم سهام را خریدید، برای مدت طولانی حفظش کنید.
اگر چه دنیای اینترنت پر از توصیه‌های مختلف برای سرمایه‌گذاری است، اما وارن بافت معروف نکته‌ی عالمانه‌ای بیان می‌کند:
من سعی می‌کنم سهام کسب‌وکارهایی را بخرم که آن‌قدر فوق‌العاده هستند که حتی یک احمق هم می‌تواند آنها را اداره کند، چون دیر یا زود این اتفاق خواهد افتاد.
در نهایت، این ذهنیت می‌تواند در هدایت همه‌ی سرمایه‌گذاری‌ها کمک‌تان کند. آیا برای باور اینکه فلان کسب‌وکار خاص می‌تواند درآمدزا باشد دلیلی دارید؟ آیا نیازی را برآورده می‌کند که دنیا در آینده همچنان دارد؟ آیا این شرکت فضایی برای گسترش به بازارهای جدید را دارد (یا به‌طور مداوم سود سهام پرداخت می‌کند)؟ اگر چنین است، احتمالا این همان شرکتی است که باید به سبد سهام‌تان اضافه کنید. اما برای خرید عجله نکنید. برای بررسی کامل و جامع وقت بگذارید و شرکت مورد نظر را انتخاب کنید.
اولین سرمایه‌گذاری خود را شروع کنید
خب تا اینجا ایده‌ی اولیه‌ای از چگونگی کارِ سهام به‌دست آوردید و حالا می‌خواهید سرمایه گذاری را شروع کنید. اما از کجا؟ همان‌طور که پیش‌تر گفتیم، صندوق سرمایه‌گذاری قابل‌معامله در بورس (ETF) و صندوق سرمایه گذاری مشترک (mutual fund) راه‌های خوبی برای شروع هستند، زیرا هر دو سرمایه‌گذاری در سبد سهام متنوعی هستند که پیش از آن آدم‌های دیگری آنها را دقیقا بررسی کرده‌اند. این که کدام بهتر است بحث خودش را می‌طلبد، اما آن‌طور که کارشناسان می‌گویند:
صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل‌معامله در بورس همچنان به‌عنوان شکلی از سرمایه‌گذاری که منافع خوبی برای سرمایه‌گذاران شخصی دارند مطرح هستند. صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل‌معامله در بورس به‌عنوان راه مؤثری برای دستیابی به سبد سهام بسیار گسترده است. بر همین اساس، تقریبا هر سرمایه‌گذاری متوجه می‌شود که صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل‌معامله در بورس می‌توانند نقش مفیدی ایفا کنند، خواه به‌عنوانِ یا در میان مجموعه‌ای از سبد سهام اوراق قرضه.
خوشبختانه این روزها راه‌اندازی سبد سهام سرمایه‌گذاری بسیار آسان است. وب‌سایت‌هایی هستند که می‌توانید در آنها ثبت‌نام کنید و به کمک آنها سهام بخرید یا در صندوق سرمایه‌گذاری قابل معامله در بورس یا صندوق سرمایه‌گذاری مشترک سرمایه‌گذاری کنید. کافی است کمی از طریق گوگل جستجو کنید.
وقتی می‌دانید چه می‌کنید و عجله‌ای برای سرمایه گذاری های پرخطر ندارید، بازار سهام مطمئن‌تر از آن چیزی است که فکر می‌کنید. اگر چه در این بازار هیچ چیزی ۱۰۰ درصد تضمین نمی‌شود، اما اصل اساسی این است که وقتی شرکتی پول درمی‌آورد، در واقع شما پول درمی‌آورید. بسیاری از شرکت‌هایی که سهام عرضه می‌کنند خوب پول درمی‌آورند. فقط باید بفهمید کدام‌ها.
