سرطان خون all در کودکان و بزرگسالان؛ علائم، تشخیص و روند درمان آن

لوسمی حاد لنفاوی (Acute lymphoblastic leukaemia) که به‌اختصار all هم گفته می‌شود نوعی سرطان خون است. این سرطان روی گلبول‌های سفید اثر می‌گذارد. روند توسعه آن سریع و تهاجمی است؛ پس نیاز به درمان و رسیدگی فوری دارد. سرطان خون all هم در کودکان رخ می‌دهد و هم در بزرگ‌سالان. البته این را هم بدانید که این سرطان به‌ندرت در افراد دیده می‌شود و رواج زیادی ندارد. موارد شدید نیز بیشتر برای کودکان، نوجوانان و جوانان رخ می‌دهد. ۸۵ درصد از موارد ابتلا به سرطان خون all در کودکان زیر ۱۵ سال (بین ۰ تا ۵ سال) دیده می‌شود. آمار ابتلای پسران هم از دختران بیشتر است؛ البته این تفاوت چندان زیاد نیست. این سرطان با انواع دیگر سرطان خون مانند لوسمی مزمن مغز استخوان، لوسمی حاد مغز استخوان و لوسمی مزمن غدد لنفاوی فرق دارد.

لوسمی حاد لنفاوی یا سرطان خون all چگونه است؟

تمام سلول‌های خونی بدن از مغز استخوان به وجود می‌آیند. مغز استخوان ماده‌ای اسفنج‌مانند در داخل استخوان‌هاست. این بخش از بدن سلول‌ها یا همان یاخته‌های بنیادی را تولید می‌کند. یاخته‌ها می‌توانند به سه دسته کلی از سلول‌های خونی تبدیل شوند:

1. گلبول‌های قرمز خونی که وظیفه انتقال اکسیژن به نقاط مختلف بدن را دارند؛
2. گلبول‌های سفید که به جنگیدن با عفونت‌ها کمک می‌کنند؛
3. پلاکت‌ها که باعث بندآمدن خون‌ریزی در بدن می‌شوند.

مغز استخوان معمولا سلول‌های بنیادی را تا زمانی که کاملا رشد نکنند به داخل خون نمی‌فرستد؛ اما زمانی که فردی به سرطان خون all دچار می‌شود، تعداد زیادی گلبول سفید، قبل از اینکه کاملا رشد کنند، از سوی مغز استخوان آزاد می‌شوند. به این سلول‌ها بلاست (Blast) می‌گویند. با زیادشدن تعداد این سلول‌ها، شمار گلبول‌های قرمز و پلاکت‌ها کاهش می‌یابد.

نتیجه چنین چیزی بروز علائم کم خونی مانند خستگی، تنگی نفس و افزایش خطر خون‌ریزی شدید است. سلول‌های بلاست نسبت به گلبول‌های سفیدِ معمولی توانایی کمتری برای مقابله با ویروس‌ها و باکتری‌ها دارند. در نتیجه، فرد مبتلا به لوسمی حاد لنفاوی نسبت به عفونت حساس‌تر از دیگران است.

نشانه‌های سرطان خون all چیست؟

سرطان خون all معمولا قبل از شدت‌گرفتن، به‌آرامی و با افزایش تدریجی سلول‌های بلاست یا همان گلبول‌های سفید ناقص در خون شروع می‌شود. بیشترِ علائم بیرونی بیماری ناشی از عدم سلامت سلول‌های خونی است، مثلا:

• رنگ‌پریدگی؛
• تعریق در شب؛
• بالابودن دمای بدن؛
• نفس‌تنگی و خستگی؛
• کبودشدن سریع پوست؛
• ورم‌کردن غدد لنفاوی بدن؛
• ازدست‌دادن غیرارادی وزن بدن؛
• وجود درد در مفاصل و استخوان‌ها؛
• بثورات پوستی بنفش‌رنگ (پورپورا)؛
• بروز عفونت‌های متعدد در طی مدتی کوتاه؛
• بروز دردهای شکمی به‌خاطر تورم کبد یا طحال؛
• خون‌ریزی غیرعادی و پرتعداد از نواحی مختلف بدن مانند لثه‌ها یا بینی.

در بعضی افراد، سلول‌های خونی ناسالم از راه خون وارد سیستم عصبی مرکزی می‌شوند. در این صورت، علائم بیماری با مغز و سیستم عصبی در ارتباط خواهد بود:

• سردرد؛
• تشنج؛
• حالت تهوع؛
• تاری دید؛
• سرگیجه.

علت ابتلا به سرطان لوسمی حاد لنفاوی چیست؟

جهشی ژنتیکی در سلول‌های بنیادی باعث می‌شود گلبول‌های سفید نابالغ به جریان خون راه یابند. دلیل این جهش‌های ژنتیکی هنوز مشخص نیست، اما عواملی وجود دارند که امکان وقوع جهش را افزایش می‌دهند:

• اگر قبلا دچار سرطان شده‌اید و از شیمی درمانی برای درمان استفاده کرده‌اید، امکان جهش ژنتیکی و ابتلا به سرطان خون all وجود خواهد داشت. نوع و اندازه داروهای شیمی‌درمانی مانند اتوپوزاید (Etoposide) در افزایش احتمال ابتلا به سرطان خون در بیمار بهبودیافته از سرطان قبلی نقش دارند.
• سیگارکشیدن از عوامل افزایش احتمال دچارشدن به سرطان خون all است. کودکانی که والدینی سیگاری دارند بیش از دیگران در معرض ابتلا به این سرطان‌اند.
• پژوهش‌ها نشان می‌دهند که افراد چاق نسبت به کسانی که وزن طبیعی دارند بیشتر در خطر ابتلا به سرطان خون all هستند.
• برخی اختلالات ژنتیکی مانند سندرم داون به احتمال ابتلا به این سرطان قوت می‌بخشند.
• کسانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، مثلا دچار ایدز هستند یا داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی مصرف می‌کنند، بیشتر از دیگران ممکن است به سرطان مذکور مبتلا شوند.

عوامل محیطی مختلفی نیز ممکن است احتمال ابتلا به این سرطان را افزایش دهد:

• زندگی‌کردن در نزدیکی نیروگاه‌های هسته‌ای؛
• زندگی‌کردن در نزدیکی خطوط انتقال‌ هوایی و دکل‌های برق؛
• زندگی‌کردن در نزدیکی تجهیزات دکل تلفن‌های همراه که پرتوهای الکترومغناطیس منتشر می‌کنند.

تشخیص سرطان all چگونه است؟

برای تشخیص سرطان all از آزمایش‌های مختلفی استفاده می‌شود:

آزمایش خون

آزمایش خون می‌تواند تعداد زیاد گلبول‌های سفید و کافی‌نبودن تعداد گلبول‌های قرمز و پلاکت‌ها را نشان دهد. با این آزمایش می‌توان به وجود سلول‌های بلاست هم پِی بُرد. همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، سلول‌های بلاست همان سلول‌های خونی نابالغی‌اند که در مبتلایان به سرطان all در خون یافت می‌شوند.

آزمایش مغز استخوان

در آزمایش مغز استخوان از یک سوزن برای نمونه‌برداری از استخوان لگن یا جناغ استفاده می‌شود. نمونه مذکور را بررسی می‌کنند تا از وجود سلول‌های سرطانی باخبر شوند. پزشکان آزمایشگاه بر اساس اندازه، شکل و ویژگی‌های ژنتیکی یا مولکولیِ دیگر، سلول‌های خونی را تقسیم‌بندی می‌کنند. آنها برخی تغییرات سلول‌های سرطانی را هم در نظر می‌گیرند و به این نتیجه می‌رسند که سلول‌های سرطانی از لنفوسیت‌های B شروع شده است یا لنفوسیت‌های T. این تحقیقات به پزشکان کمک می‌کند روند درمانی مناسبی در پیش بگیرند.

آزمایش‌های تصویربرداری

استفاده از اشعه ایکس یا سی‌تی‌اسکن (Computerized Tomography Scan) از روش‌های دیگر تشخیص سرطان خون all است. سونوگرافی نیز می‌تواند در این راه به کمک بیاید. از این آزمایش‌ها استفاده می‌‌کنند تا مشخص شود سرطان به مغز و نخاع یا بخش‌های دیگر بدن سرایت یافته یا خیر.

آزمایش مایع مغزی نخاعی

آزمایش مایع مغزی نخاعی برای دریافت نمونه از مایع مغزی موجود در نخاع استفاده می‌شود. این مایع درون مغز و نخاع وجود دارد. با آزمایش مذکور مشخص می‌شود سرطان به نخاع راه یافته یا خیر.

درمان سرطان خون all چگونه است؟

درمان سرطان خون all دارای چند مرحله مختلف است. مراحل به این شرح‌اند:

1. مرحله القادرمانی (Induction Therapy): هدف مرحله نخستِ درمان سرطان خون all نابودکردن بیشتر سلول‌های سرطانی در خون و مغز استخوان است. علاوه ‌بر این، تلاش می‌شود تولید سلول‌های خونی به شکل عادی درآید.
2. مرحله درمان تثبیتی/تحکیمی (Consolidation Therapy): در این مرحله از درمان هدف نابودی تمام سلول‌های سرطانیِ باقی‌مانده در نواحی مختلف مانند مغز یا نخاع است.
3. مرحله درمان نگه‌دارنده (Maintenance Therapy): مرحله سوم درمان سرطان خون all مانع رشد مجدد سلول‌های سرطانی می‌شود. در این بخش از درمان، دوز اندکی از داروها برای طولانی‌مدت (گاهی حتی سال‌ها) به بیمار داده می‌شود.
4. مرحله بازدارنده نخاع (Preventive Treatment to the Spinal Cord): در هر مرحله از درمان سرطان خون all از درمان‌های جانبی و اضافی هم برای کشتن سلول‌هایی استفاده می‌شود که در سیستم مرکزی اعصاب قرار گرفته‌اند. در این مرحله، داروهای شیمی‌درمانی به‌طور مستقیم به مایع نخاعی تزریق می‌شوند.

بنا به شرایط بیمار، دوره درمان این سرطان ممکن است ۲ یا ۳ سال طول بکشد. روش‌های درمانی به شرح زیر هستند:

شیمی‌درمانی

در شیمی‌درمانی از داروهایی استفاده می‌شود که سلول‌های سرطانی را می‌کُشند. این روش معمولا در مرحله القادرمانی برای کودکان و بزرگ‌سالان به کار می‌رود.

هدف‌درمانی

در هدف‌درمانی از داروهایی مخصوص برای حمله به سلول‌های سرطانی و مقابله با رشد آنها استفاده می‌شود. نوعی ناهنجاری موسوم به کروموزوم فیلادلفیا در برخی مبتلایان به سرطان خون all وجود دارد. استفاده از داروهای مخصوص می‌تواند برای این افراد مفید باشد، چون دارو به سلول‌های حاویِ این ناهنجاری حمله می‌کند و آنها را از بین می‌برد. این روش درمان بعد یا هم‌زمان با شیمی‌درمانی استفاده می‌شود.

پرتودرمانی

در پرتو درمانی از اشعه‌های قدرتمندی مانند ایکس یا پروتون برای کشتن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. اگر سلول‌های سرطانی به سیستم عصبی مرکزی رسیده باشند، پزشک پرتودرمانی را تجویز می‌کند.

پیوند مغز استخوان

پیوند مغز استخوان، که به‌نام پیوند سلول‌های بنیادی هم معروف است، در مرحله تثبیت و تحکیم درمان برای کسانی کاربرد دارد که دچار بازگشت بیماری شده‌اند یا می‌خواهند از بازگشت بیماری جلوگیری کنند. این روش به افراد مبتلا به سرطان خون all اجازه می‌دهد دوباره مغز استخوان سالم در بدن خود بسازند. این روند با پیوندزدن مغز استخوان از فردی سالم به بیمار پیش می‌رود.

پیوند مغز استخوان با شیمی‌درمانی با دوز بالای دارو و پرتودرمانی شروع می‌شود. از این روش‌ها در ابتدا برای کشتن عوامل سرطان‌زا کمک می‌گیرند و بعد، مغز استخوانی سالم جایگزین مغز استخوان از بین‌رفته بیمار می‌شود.

کارآزمایی بالینی (Clinical Trials)

کارآزمایی بالینی آزمایش‌هایی‌اند که روش‌های تازۀ درمانی و راهکارهای جدید استفاده از درمان‌های موجود را بررسی می‌کنند. البته این راهکارها در سطح آزمایشی انجام می‌شوند و خطرات احتمالی خاص خود را دارند. قبل از پذیرش چنین درمان‌هایی باید درباره مزایا و معایب و خطرات احتمالی‌شان با پزشک خود مفصل صحبت کنید.

درمان سرطان all در بزرگ‌سالان

پژوهش‌ها حاکی از آن است که بزرگ‌سالان به‌ویژه افراد بالای ۶۰ سال بعد از درمان این نوع سرطان دچار عوارض بیشتری می‌شوند. به‌طور کلی، وضعیت کودکان بهبودیافته از بیماری بهتر از بزرگ‌سالان است و عوارض جانبی کمتری را احساس خواهند کرد؛ بنابراین انتخاب بهترین روش درمانی باید با نظارت و مشورت پزشک و به‌دقت صورت گیرد.

روش‌هایی برای کاهش عوارض بعد از درمان

به‌جز مواردی که گفته شد، روش درمانی دیگری برای سرطان خون all وجود ندارد؛ اما راهکارهایی هست که می‌توانند از شدت عوارض بعدی درمان در کودکان و بزرگ‌سالان بکاهند، مثلا:

• ماساژ؛
• طب سوزنی؛
• رایحه‌درمانی؛
• مدیتیشن؛
• تمرینات ریلکسیشن.

البته برای انتخاب بهترین روش باید با پزشک متخصص مشورت کنید و مناسب‌ترین راهکار را برای کمک در کنار درمان اصلی انتخاب کنید.

روند درمان بیماری چگونه است؟

بیماران مبتلا به سرطان all در بیشتر موارد درمان می‌شوند، اما باید دقت کرد روند درمان بسیار طولانی است. کودکان مبتلا می‌توانند در طی ۲ تا ۳ سال درمان به فعالیت‌های عادی مشغول شوند و به مدرسه بروند. بزرگ‌سالان هم روند طبیعی زندگی را طی خواهند کرد؛ اما برای آسان‌شدن روند طولانی درمان باید نکاتی را در نظر گرفت:

• لازم است بیمار یا اطرافیانش اطلاعات کافی درباره سرطان داشته باشند تا تصمیمات درستی برای درمان بگیرند. آنها باید از پزشک درباره موضوعات مرتبط با بیماری به‌طور دقیق سؤال کنند و همه‌چیز را یاد بگیرند. استفاده از منابع معتبر و سؤال‌کردن از پزشک در مسیر آگاهی از بیماری مفید خواهد بود.
• در مسیر درمان، بیماران می‌توانند از کمک روان‌شناسان و مشاوران هم بهره ببرند و با آرامش و تمرکز بیشتری به درمان دل بدهند. پیوستن به گروه‌های حمایتی از بیماران سرطانی و معاشرت با کسانی که در وضعیت مشابه‌اند نیز از نظر روحی برای بیماران مطلوب خواهد بود.
• صحبت‌کردن با اطرافیان درباره وضعیت و حالات خود در هنگام بیماری می‌تواند روند درمان را ساده‌تر کند. حمایت اطرافیان و درک‌کردن شرایط بیمار در این مدت بسیار مهم است.

مراجعه به پزشک برای درمان

در صورت مشاهده علائم سرطان خون all در خود یا کودکتان باید از پزشک خانواده یا پزشکی عمومی وقت بگیرید. اگر پزشک به وجود سرطان مشکوک شود، شما را به متخصص هماتولوژی یا خون‌شناسی ارجاع می‌دهد. در ملاقات با پزشکان معمولا زمان کافی وجود ندارد؛ پس، از قبل باید آمادگی لازم را داشته باشید و مثلا علائم و نشانه‌های مشکوکتان را یادداشت کنید تا در مطب با پزشک مطرح کنید.

تغییرات اخیر زندگی و فشارهایی را که متحمل شده‌اید در خاطر داشته باشید تا در صورت نیاز درباره‌شان با دکتر صحبت کنید؛ این عوامل ممکن است بیماری‌زا باشند. فهرستی از داروها و مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید نیز آماده داشته باشید. پرسش‌هایتان را یادداشت کنید تا همه‌چیز را با پزشک مطرح کنید و چیزی از قلم نیفتد. می‌توانید از یکی از اقوام یا آشنایان هم بخواهید شما را در هنگام مراجعه به پزشک همراهی کند.

سوالات بیمار از پزشک

از جمله پرسش‌هایی که می‌توانید با پزشک مطرح کنید می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• علت وقوع این علائم در بدنم چیست؟
• علل مختلف بروز چنین نشانه‌هایی ممکن است چه باشد؟
• انجام چه آزمایش‌هایی برای تعیین وضعیتم لازم است؟
• شرایط پیش‌آمده برایم موقتی است یا تداوم خواهد داشت؟
• بهترین کاری که می‌توانم در حال حاضر انجام بدهم چیست؟
• راه‌های درمانی جایگزین چه مواردی‌اند؟
• با توجه به وضعیتم، چه محدودیت‌هایی برایم به وجود آمده است؟
• مشکلات دیگر جسمانی را چطور در کنار این بیماری مدیریت کنم؟
• هزینه‌های درمانی و روند آن به چه شکلی خواهد بود؟
• بروشورها یا منابع اطلاعاتی مفید برای کسب اطلاع درباره بیماری را معرفی می‌کنید؟
• روند مراجعه و ملاقات با پزشک به چه صورت پیش می‌رود و هر چند وقت باید به شما مراجعه کنم؟

سؤالات پزشکان از بیمار

از پزشک باید چه انتظاراتی داشته باشید؟ یعنی احتمالا پزشک از شما چه می‌پرسد:

• علائم و نشانه‌ها چه موقع در شما ظاهر شدند؟
• علائم و نشانه‌ها به‌شکل پیوسته در شما ظاهر می‌شوند یا تصادفی و فقط گاهی به وجود می‌آیند؟
• شدت و سختی بروز علائم چطور است؟
• چه عواملی باعث تشدید علائم می‌شوند؟
• چه عواملی سبب بهبود علائم می‌شوند؟

در آخر

هرقدر بیماری در افراد زودتر تشخیص داده شود، احتمال بهبودیافتن هم بیشتر خواهد بود. به‌طور کلی، افراد کم‌سن‌تر شانس بیشتری در بهبودیافتن از سرطان خون all دارند. واقعیت این است که در این روزها، علم پزشکی پیشرفت بسیار زیادی کرده و راهکارهای متنوعی در کنار تجهیزات درمانی قوی به وجود آمده که بیماری ها را سریع‌تر و ساده‌تر درمان می‌کنند و انسان‌ها را به‌ زندگی سالم قبلی‌شان بازمی‌گرداند.

نظر شما درباره این مقاله چیست؟ آیا در اطرافیانتان افرادی بوده‌اند که با این بیماری روبه‌رو شده باشند؟ چطور آن را درمان کردند و با آن کنار آمدند؟