سندروم تورت چیست؟ انواع، دلایل و راه‌های درمان آن
آیا تا به حال با کودکانی که تنبک های عصبی مخصوص‌به‌خود را دارند، روبه‌رو شده‌اید؟ بعضی‌ها مثلا شانه‌هایشان را بالا می‌اندازند، پلک‌هایشان را روی هم فشار می‌دهند یا با بینی خود صدای خاصی درمی‌آورند. این افراد احتمالا به سندروم تورت مبتلا هستند. سندروم تورت (توره) نوعی اختلال عصبی است که با حرکات تکراری یا تولید اصوات ناخواسته (تیک) که به‌راحتی قابل کنترل نیستند شناخته می‌شود. در این مقاله از «چطور»، درباره سندروم تورت و علائم و روش‌های کنترل آن گفته‌ایم.
سندروم تورت چیست؟
فرد مبتلا به سندروم تورت ممکن است تند و پشت سرهم پلک بزند یا شانه‌های خود را بالا بیندازد یا صداهای عجیب‌وغریبی از خود درآورد یا ناسزا و حرف‌های توهین‌آمیز بزند.تیک‌های عصبی معمولا بین ۲ تا ۱۵سالگی با میانگین حدود ۶سالگی خودشان را نشان می‌دهند.احتمال ابتلا به سندروم تورت در مردها ۳ تا ۴ برابر بیشتر از زن‌هاست.
اگرچه درمان خاصی برای سندروم تورت وجود ندارد، با روش‌هایی می‌توان آن را کنترل کرد. از آنجایی‌که تیک‌های عصبی ناشی از سندروم تورت برای بسیاری از مبتلایان خیلی آزاردهنده نیست، آنها نیازی به درمان ندارند. این تیک‌ها معمولا پس از گذشت دوران نوجوانی کم شده یا کنترل می‌شوند.
انواع تیک‌های سندروم تورت
تیک‌ها (حرکات یا صداهای ناگهانی، کوتاه و سریع و متناوب) نشانه بارز سندروم تورت هستند. این تیک‌های عصبی معمولا از نوع خفیف و ملایم تا شدید رخ می‌دهند. تیک‌های شدید معمولا در روابط و کارهای روزمره تداخل ایجاد می‌کنند و از کیفیت زندگی می‌کاهند.
تیک‌های عصی ناشی از این سندروم در دو دسته کلی طبقه‌بندی شده‌اند:
- تیک‌های ساده: تیک‌هایی هستند که ناگهانی، کوتاه و تکراری‌اند و تعداد کمی از ماهیچه‌های بدن را درگیر می‌کنند.
- تیک‌های پیچیده: این تیک‌ها دربرگیرنده الگوهایی متمایز و هماهنگ‌اند که چندین ماهیچه را درگیر می‌کنند.
یک تقسیم‌بندی دیگر، تقسیم تیک‌ها در دو دسته حرکتی و صوتی است. تیک‌های حرکتی معمولا پیش از نوع صوتی شروع می‌شوند؛ اما طیف تیک‌هایی که افراد مبتلا به این سندروم به آنها گرفتار می‌شوند متنوع است.
۱. تیک‌های حرکتی
از تیک‌های حرکتی می‌توان به انواع ساده و پیچیده آن اشاره کرد:
- تیک‌های سادهٔ حرکتی:
از تیک‌های سادهٔ حرکتی می‌توان به چشمک‌زدن، تکان‌‌دادن سر، شانه بالا انداختن، حرکت سریع چشم، حرکت سریع بینی و حرکات مکرر دهان اشاره کرد.
- تیک‌های پیچیدهٔ حرکتی:
از تیک‌های پیچیدهٔ حرکتی هم باید به تماس یا بوییدن اشیاء، تکرار حرکات دیگران، انجام حرکاتی با الگوی خاص، انجام حرکات ناپسند، خم‌شدن یا پیچ‌وتاب خوردن و پریدن اشاره کرد.
۲. تیک‌های صوتی
از تیک‌های صوتی دیده‌شده در سندروم تورت باید به دو نوع ساده و پیچیده زیر اشاره کرد:
- تیک‌های ساده صوتی:
با بینی صدای خرخر ایجاد کردن، سرفه کردن، صاف کردن گلو یا درآوردن صدایی شبیه به صدای حیوانات؛
- تیک‌های پیچیدهٔ صوتی:
تکرار کلمات یا حرف‌های خود، تکرار کلمات یا حرف‌های دیگران و استفاده از کلمات مستهجن، زشت یا ناسزا.
همچنین تیک‌ها ممکن است:
- در نوع، تکرار و شدت‌شان در افراد مبتلا متفاوت باشند؛
- شدت بگیرند، وقتی فرد مبتلا بیمار، مضطرب، نگران، خسته یا هیجان‌زده شود؛
- موقع خواب رخ دهند؛
- نوع و شدت‌شان در گذر زمان متفاوت شود؛
- سال‌های اولیه نوجوانی شدیدتر خود را نشان دهند و با افزایش سن فرد مبتلا، از شدت آنها کاسته شود.
قبل از شروع تیک‌های حرکتی یا صوتی، احتمال دارد فرد در بدن خود احساس ناآرامی کند (نوعی حس هشدار و اخطاردهنده)؛ مثلا ممکن است بدن او دچار خارش یا احساس سوزن‌سوزن شدن یا گرفتگی شود. در این حالت، شروع تیک عصبی می‌تواند از این علائم آزاردهنده کم کند. برخی از افراد مبتلا با تلاش بسیار می‌توانند به‌طور موقتی جلوی بروز تیک عصبی را بگیرند یا اجازه بازگشت دوباره آن را ندهند.
دلایل ابتلا به سندروم تورت
علت اصلی ابتلا به سندروم تورت دقیقا مشخص نیست. این سندروم اختلال پیچیده‌ای است که ممکن است ترکیبی از ژنتیک و عوامل محیطی باشد. مواد شیمیایی مغز که پالس‌های عصبی را منتقل می‌کنند (انتقال‌دهنده‌های عصبی)، مانند دوپامین و سروتونین، ممکن است در ایجاد این سندروم نقش داشته باشند.
عوامل خطر
از عوامل خطر ابتلا به سندروم تورت باید به موارد زیر اشاره کرد:
- سابقه خانوادگی: اگر کسی از اعضای خانواده به سندروم تورت یا اختلالهای دیگر تیک مبتلا بوده باشد، خطر ابتلا به سندروم تورت افزایش می‌یابد.
- جنسیت: مردها ۳ تا ۴ برابر بیشتر از زنان احتمال دارد که به سندروم تورت مبتلا شوند.
آیا کسی که دچار سندروم تورت است، باید به پزشک مراجعه کند؟
افراد مبتلا به سندروم تورت معمولا زندگی سالم و فعالی دارند؛ اما این سندروم دربرگیرندهٔ چالش‌های رفتاری و اجتماعی‌ای است که ممکن است به وجهه اجتماعی آنها صدمه بزند.
ولی از سوی دیگر، سندروم اغلب با برخی اختلال‌ها و شرایط ویژه ارتباط پیدا می‌کند و می‌تواند نشانه‌ای برای مراجعه به پزشک باشد. این موارد عبارت‌اند از:
- اختلال کمتوجهی ـ بیش‌فعالی (ADHD)؛
- اختلال وسواس فکری ـ عملی (OCD)؛
- اختلال طیف اوتیسم؛
- ناتوانی در یادگیری؛
- اختلالهای خواب؛
- افسردگی؛
- اختلالهای اضطرابی؛
- درد ناشی از تیک، به‌ویژه سردرد؛
- مشکل در مدیریت خشم و عصبانیت.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
همان طور که گفتیم، تیک‌ها معمولا بین ۲ تا ۱۵سالگی با میانگین حدود ۶سالگی بروز می‌کنند. اگر متوجه شدید که کودک‌تان یکسری حرکات یا صداهای غیرارادی تولید می‌کند، به پزشک اطفال مراجعه کنید.
البته تمام تیک‌های عصبی علامت ابتلا به سندروم تورت نیستند. بسیاری از تیک‌های کودکان پس از چند هفته یا چند ماه خودبه‌خود برطرف می‌شوند؛ اما اگر کودکی رفتاری نامعمول داشت، باید علت آن را جویا شد تا بتوان جلوی پیچیده شدن احتمال بیماری را گرفت.
آیا سندروم تورت درمان‌پذیر است؟
هیچ درمان مشخصی برای این سندرم وجود ندارد؛ اما با روش‌های مختلف به افراد مبتلا یاد داده می‌شود تا تیک‌هایی را که در فعالیت‌ها و کارهای روزمره‌شان تداخل ایجاد می‌کنند کنترل کنند؛ البته تیک‌های شدید معمولا قابل‌کنترل نیستند.
درمان‌های دارویی
یکسری دارو وجود دارد که با مصرف آنها می‌توان تیک‌ها را کنترل یا کاهش داد. از این داروها باید به موارد زیر اشاره کرد:
- داروی‌های کنترل‌یا مسدودکننده دوپامین: فلوفنازین، هالوپریدول (هالدل)، ریزپریدون (ریزپردال) و پیموزاید (اوراپ) در کنترل تیک‌ها مؤثر هستند. از عوارض جانبی این داروها می‌توان به اضافه‌وزن و حرکات تکراری غیرارادی اشاره کرد. برای کنترل تیک‌های عصبی، تترابنازین (زنازین) توصیه می‌شود؛ اما این دارو هم می‌تواند موجب افسردگی شدید در فرد مصرف‌کننده شود.
- تزریق بوتولینوم (بوتاکس): تزریق این دارو به ماهیچهٔ آسیب‌دیده ممکن است تیک‌های ساده یا صوتی را بهبود ببخشد.
- داروهای مخصوص اختلال کمتوجهی ـ بیش‌فعالی (ADHD): محرک‌هایی مانند متیل‌فنیدات و داروهایی که حاوی دکستروآمفتامین هستند می‌توانند توجه و تمرکز را افزایش دهند؛ اما در برخی مواقع، این داروها ممکن است اثر معکوس داشته باشند و تیک‌های عصبی فرد مبتلا را افزایش دهند.
- مهارکننده‌های آدرنرژیک مرکزی: داروهایی مانند کلونیدین و گوانفاسین که معمولا برای درمان فشار خون بالا تجویز می‌شوند، ممکن است بتوانند علائم رفتاری‌ای مانند اختلال کنترل تکانه و حملات خشم را مهار کنند. عوارض جانبی احتمالی این داروها هم خواب‌آلودگی است.
- داروهای ضدافسردگی: فلوکستین می‌تواند علائم اندوه، اضطراب و اختلال وسواسی اجباری را بهبود بخشد.
- داروهای ضدصرع: بررسی‌های اخیر نشان داده که علائم برخی از افراد مبتلا به سندروم تورت با مصرف داروی توپیرامات، که برای درمان صرع است، کمتر می‌شود.
درمان‌های غیردارویی
- رفتاردرمانی: مداخلات رفتاری ـ شناختی برای برطرف کردن تیک‌ها ممکن است به فرد مبتلا کمک کند. از این موارد می‌توان به آموزش ترک عادت، کنترل تیک‌ها، شناسایی علائم هشدار پیش از شروع تیک‌های عصبی، یادگیری حرکات ارادی که ناهماهنگ با تیک عصبی موجود باشد.
- روان‌درمانی: روان‌درمانی علاوه‌بر آموزش غلبه کردن بر سندروم تورت، به برطرف کردن عوارض پیچیده تیک‌های عصبی مانند ADHD، وسواس، افسردگی یا اضطراب کمک می‌کند.
- تحریک عمقی مغز (DBS): در تیک‌های شدید که سایر روش‌های درمانی جواب‌گو نیست، از این روش استفاده می‌شود. در این روش، ابزاری پزشکی که با باتری کار می‌کند درون مغز بیمار گذاشته می‌شود تا نقاطی از مغز را که حرکات را کنترل می‌کنند، تحریک کند. این درمان هنوز مراحل اولیه خود را می‌گذراند و برای اطمینان از ایمن و مؤثربودن آن به بررسی‌های بیشتر نیاز است.
کلام آخر
اگرچه نمی‌توان سندروم تورت را درمان کرد، می‌توان با روش‌های شناخته‌شده فعلی این بیماری را کنترل کرد. اگر شما هم در این زمینه تجربه‌ای دارید، مثلا فردی را می‌شناسید که به این سندروم مبتلاست و روش‌های کنترل بیماری او را مشاهده کرده‌اید، خوشحال می‌شویم با ما هم در میان بگذارید.
