عوامل مؤثر در احساس زلزله چیست؟
چه عواملی در احساس زلزله موثر است؟ با جست و جویی در اینترنت به جداولی خواهید رسید که به صورت کیفی طبقه بندی‌هایی ارائه کرده، به طور مثال گفته شده زلزله‌های کوچک‌تر از ۲ ریشتر فقط توسط دستگاه لرزه نگار ثبت شده و انسان قادر به احساس آنها نیست.
به گزارش ایمنا، اینگونه طبقه‌بندی‌ها عامیانه بوده و مبنای دقیق علمی ندارند زیرا احساس زلزله به عوامل بسیار مختلفی بستگی دارد.
به طور مثال پس از وقوع زلزله ۵.۴ ریشتری سوم فروردین ماه ۱۳۹۹ در زاگرب پایتخت کرواسی، پس لرزه‌های متعددی رخ داد و احساس زلزله‌ها توسط مردم این شهر به مرکز لرزه‌نگاری اروپا -مدیترانه (EMSC) گزارش شد. در این میان احساس شدن چند مورد از این پس لرزه‌ها توسط مردم بسیار جالب بود. یکی زلزله ۱.۵ ریشتری نهم فروردین که ساعت ۱۲:۴۸ ظهر به وقت محلی رخ داد و توسط بیش از ۵۰۰ نفر احساس آن گزارش شد. دیگری زلزله ۰.۷ ریشتری ۲۴ فروردین که ساعت ۰۸:۲۶ صبح رخ داد و توسط بیش از ۳۰۰ نفر احساس آن گزارش شد. این روند در پس لرزه‌های بعدی نیز ادامه داشت و به طور مثال پس لرزه ۱.۴ ریشتری ۶ اردیبهشت که ساعت ۲۲:۴۳ رخ داد نیز توسط بیش از ۳۰۰۰ نفر احساس گردید.
اما چه عواملی موجب می‌شود تا زلزله‌ای کوچک‌تر از یک ریشتر هم احساس شود:
۱- بزرگنمایی در خاک‌ها (Soil Amplification):
در خاک‌های نرم شتاب زلزله بالا می‌رود. دو ساختمان مشابه و با فاصله یکسان از کانون زلزله، چنانچه یکی بر روی بستر آبرفتی نرم و دیگری بر روی بستر سنگی ساخته شده باشد، شتاب زلزله در ساختمان اولی بالاتر بوده و زلزله شدیدتر احساس خواهد شد. در بسیاری از زلزله‌ها، برخی ایستگاه‌ها با وجود فاصله دورتری از کانون زلزله شتاب بزرگ‌تری ثبت کرده‌اند که یکی از دلایل آن همین پدیده است.
۲- تشدید یا رزونانس (Resonance):
در فواصل نزدیک به کانون زلزله، امواج با دوره کوتاه (Short Period) و فرکانس بالا حاکم است. در این مناطق ساختمان‌های کوچک‌تر و کم طبقه آسیب بیشتری می‌بینند. با دور شدن از کانون زلزله، امواج با دوره بلند (Long Period) و فرکانس پایین حاکم می‌شود. در این مناطق ساختمان‌های بلند و برج‌ها آسیب بیشتری خواهند دید و ممکن است از کمر بشکنند. علت این است که سازه‌های بلند دارای دامنه بلند و فرکانس کم بوده و سازه‌های کوتاه دارای دامنه کوتاه و فرکانس زیاد هستند. وقتی فرکانس زمین و امواج زلزله با فرکانس سازه تقریباً یکی شود، پدیده تشدید رخ می‌دهد و خسارت زلزله افزایش می‌یابد.
به طور مثال در زلزله خرداد ۱۳۶۹ رودبار و منجیل، ساختمان‌های بلند در شهر رشت با وجودی که فاصله حدود ۶۵ کیلومتری از کانون زلزله داشتند، آسیب بسیاری دیدند.
۳- اثر جهت پذیری (Directivity Effect):
هنگامی که گسیختگی گسل و جهت لغزش آن به سمت سازه مورد نظر انتشار یابد، پدیده جهت پذیری پیشرونده رخ داده و زلزله در آن سازه با شدت بیشتری احساس می‌شود.
علاوه بر اینها، زمان وقوع زلزله، طبقه‌ای از ساختمان که فرد در آن حضور دارد، نوع سازه، میزان هشیاری فرد و اینکه به حالت ایستاده، نشسته یا خوابیده باشد، نوع امواج زلزله و سرعت آنها در احساس زلزله نقش مهمی دارند.
به طور کلی اگر بزرگی زلزله از ۴ بالاتر رود لرزش آن به صورت ممتد و چند ثانیه‌ای قابل احساس است. زلزله‌های بین ۳ تا ۴ ریشتر توسط عده‌ای و معمولاً به صورت یک پالس و ضربه ناگهانی به ساختمان احساس می‌شود. زلزله‌های کوچک‌تر از ۳ یا ۲ ریشتر نیز به ندرت و توسط عده‌ای به صورت ضربه بسیار کوچک و آنی به ساختمان احساس شده است.
**پژوهشگر مخاطرات و بحران در مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی
