لیست غذاهای حساسیت زا و نحوه کنار آمدن با حساسیت‌های غذایی
حساسیت غذایی یکی از مشکلات بسیار شایع است. حدود ۵ درصد بزرگ‌سالان و ۸ درصد کودکان با این مشکل مواجه هستند و این آمار همچنان رو به افزایش است. هرچند هر غذایی می‌تواند حساسیت زا باشد اما بیشترین حساسیت غذایی تنها با ۸ نوع غذا ایجاد می‌شود. در این مقاله با انواع غذاهای حساسیت زا و علائم ناشی از مصرف آنها بیشتر آشنا می شویم.
حساسیت غذایی چیست؟
حساسیت غذایی وضعیتی است که طی آن با مصرف غذاهای خاص نوعی پاسخ ایمنی غیرطبیعی ایجاد می‌شود. در افرادی که حساسیت غذایی دارند، حتی مصرف مقدار بسیار کمی از غذاهای حساسیت زا می‌تواند واکنش حساسیتی (آلرژی) ایجاد کند.
علائم بیماری می‌تواند از چند دقیقه تا چند ساعت بعد از مصرف ماده غذایی بروز کند. در ادامه، بعضی علائم حساسیت غذایی آورده شده است:
- تورم زبان، دهان و ورم صورت؛
- سختی در تنفس؛
- فشار خون پایین؛
- استفراغ؛
- اسهال؛
- کهیر؛
- جوش خارش‌دار.
در موارد شدید، غذاهای حساسیت زا می‌توانند سبب آنافیلاکسی شوند. شوک آنافیلاکسی در بعضی موارد کشنده است.
شایع‌ترین غذاهای حساسیت زا
۱. شیر گاو
حساسیت به شیر گاو اغلب در نوزادان و کودکان خردسال دیده می‌شود، به‌خصوص اگر زیر شش‌ماهگی با پروتئین شیر گاو در تماس بوده باشند. این یکی از شایع‌ترین حساسیت‌های دوران کودکی است که ۲ تا ۳درصد نوزادان و کودکان نوپا را درگیر می‌کند. بااینحال حدود ۹۰ درصد کودکان با رسیدن به سه‌سالگی این مشکل را پشت سر می‌گذارند. این موضوع در بزرگ‌سالان شیوع کمتری دارد.
حساسیت شیر گاو ممکن است در هر دو شکل با IgE و غیر IgE اتفاق بیفتد؛ اما حساسیت از نوع IgE شایع‌ترین و وخیم‌ترین نوع است. کودکان یا بزرگ‌سالان مبتلا به حساسیت IgE پنج تا سی دقیقه بعد از مصرف شیر گاو واکنش نشان می‌دهند و علائمی مانند تورم، جوش، کهیر، استفراغ و در موارد نادر، آنافیلاکسی را تجربه می‌کنند. در حساسیت غیر IgE معمولا علائم روده‌ای مانند استفراغ، یبوست یا اسهال و التهاب دیواره روده دارند. ممکن است تشخیص حساسیت شیری غیر IgE دشوار باشد؛ زیرا گاهی اوقات علائم نشانگر عدم تحمل غذایی هستند و آزمایش خون برای آن وجود ندارد.
اگر حساسیت شیر گاو تشخیص داده شود، تنها روش درمانی مصرف‌‌نکردن شیر گاو و محصولات آن است که شامل تمام غذاها و نوشیدنی‌های حاوی مواد زیر می‌شود:
- شیر؛
- شیر خشک؛
- پنیر؛
- کره؛
- مارگارین (کره گیاهی)؛
- ماست؛
- خامه؛
- بستنی.
همچنین مادران مبتلا به این حساسیت که به نوزاد خود شیر مادر می‌دهند، باید شیر گاو و غذاهای حاوی آن را از رژیم غذایی خود حذف کنند. برای نوزادانی که شیر مادر نمی‌خورند، جایگزین مناسب استفاده از شیرهایی بر پایه شیر گاو است که پزشک توصیه می‌کند.
۲. تخم‌مرغ
حساسیت به تخم‌مرغ دومین مورد شایع حساسیت غذایی در کودکان است. بااینحال ۶۸ درصد از کودکانی که به تخم‌مرغ حساسیت دارند، با رسیدن به شانزده‌سالگی حساسیت را پشت سر می‌گذارند.
علائم حساسیت عبارت‌اند از:
- درد گوارشی مانند درد معده؛
- واکنش پوستی مانند کهیر یا جوش؛
- مشکلات تنفسی؛
- آنافیلاکسی (در موارد نادر).
جالب است بدانید احتمال دارد فردی به سفیده تخم‌مرغ حساسیت داشته باشد ولی به زرده آن حساسیت نداشته باشد و برعکس؛ زیرا پروتئین‌های موجود در سفیده و زرده تخم‌مرغ کمی متفاوت‌اند. باوجوداین بیشترین پروتئین‌های حساسیت‌زا در سفیده تخم‌مرغ موجودند؛ به همین دلیل حساسیت به سفیده تخم‌مرغ شایع‌تر است.
مانند سایر حساسیت‌ها، درمان حساسیت به تخم‌مرغ رژیم غذایی بدون آن است. بااینحال شاید مجبور نباشید تمام غذاهای مربوط به تخم‌مرغ را کنار بگذارید؛ مثلا پختن تخم‌مرغ ممکن است شکل پروتئین‌های حساسیت‌زا را تغییر دهد؛ درنتیجه بدن شما آنها را مضر تشخیص نمی‌دهد؛ یعنی این ویتامین ها احتمالا واکنش کمتری ایجاد می‌کنند. این‌گونه است که پژوهشگران در یک پژوهش دریافته‌اند که حدود ۷۰ درصد کودکانِ دچار حساسیت به تخم‌مرغ می‌توانند بیسکویت‌ها و کیک‌های حاوی تخم‌مرغ پخته را تحمل کنند.
۱۰ نکته که باید قبل از خرید دستگاه تخم مرغ پز بدانید
مطالعه دیگری نشان می‌دهد که دادن غذاهای پخته به کودکان دچار حساسیت به تخم‌مرغ می‌تواند زمان لازم برای گذر از این وضعیت را کاهش دهد؛ اما این موضوع برای همه صادق نیست و اگر به تخم‌مرغ حساسیت دارید، ممکن است عواقب مصرف آن شدید باشد؛ به همین دلیل قبل از مصرف هر نوع غذای حاوی تخم‌مرغ باید با پزشک مشورت کنید.
۳. مغزهای درختی
حساسیت به مغزهای درختی حساسیت به تعدادی از مغزها و دانه‌هایی است که از درختان به دست می‌آیند و یکی از شایع‌ترین حساسیت‌های غذایی است. برخی از مغزهای درختی عبارت‌اند از:
- آجیل برزیلی؛
- بادام درختی؛
- بادام هندی؛
- فندق؛
- پسته؛
- دانه کاج؛
- گردو.
افراد دچار حساسیت به مغزهای درختی معمولا به محصولات غذایی حاصل از این مواد مانند کره و روغن هم حساسیت دارند.
توصیه می‌شود که حتی اگر به یک یا دو نوع مغز درختی حساسیت دارید، از این آجیل‌های درختی استفاده نکنید؛ زیرا حساسیت به یک نوع مغز احتمال حساسیت به دیگر انواع مغزها را افزایش می‌دهد. علاوه‌براین کنارگذاشتن همه آنها راحت‌تر از کنارگذاشتن یک یا دو نوع مغز است و برخلاف سایر حساسیت‌ها، حساسیت به مغزهای درختی معمولا مادام‌العمر است.
همچنین این حساسیت ممکن است بسیار شدید باشد؛ به‌طوری‌که حساسیت به مغزهای درختی علت ۵۰ درصد از مرگ‌های ناشی از آنافیلاکسی است؛ به همین دلیل افراد دچار حساسیت به مغز درختی (مانند سایر حساسیت‌های بالقوه تهدیدکننده زندگی) بهتر است همیشه یک اپی‌پن (epi-pen) همراه داشته باشند.
۴. بادام‌زمینی
حساسیت به بادام زمینی هم مانند حساسیت به مغزهای درختی بسیار شایع است و ممکن است واکنش حساسیتی شدید یا کشنده‌ای ایجاد کند. بااینحال، بادام‌زمینی جزو مغزهای درختی نیست؛ بادام‌زمینی نوعی حبوبات است، اما افرادی که به بادام‌زمینی حساسیت دارند، اغلب به مغزهای درختی هم حساس‌اند.
هرچند علت حساسیت به بادام‌زمینی مشخص نیست، تصور می‌شود افرادی که سابقه خانوادگی در حساسیت به بادام‌زمینی دارند، بیشتر در معرض خطرند؛ به همین دلیل گفته می‌شود دادن بادام‌زمینی به کودک ازطریق رژیم غذایی مادران شیرده یا در زمان ازشیرگرفتن ممکن است موجب حساسیت به بادام‌زمینی شود. بااینحال مطالعات نشان می‌دهند که دادن زودهنگام بادام‌زمینی ممکن است اثری حفاظتی داشته باشد؛ بنابراین در این موارد با پزشک مشورت کنید.
حساسیت به بادام‌زمینی حدود ۴ تا ۸ درصد کودکان و ۱ تا ۲ درصد بزرگ‌سالان را درگیر می‌کند. بااینحال مشکل حدود ۱۵ تا ۲۲ درصد کودکانی که به بادام‌زمینی حساسیت دارند، با رسیدن به دوران نوجوانی برطرف می‌شود.
مانند سایر حساسیت‌ها، حساسیت به بادام‌زمینی با ترکیبی از سابقه والدین، آزمایش پوستی، آزمایش‌های خونی و چالش‌های غذایی تشخیص داده می‌شود.
در حال حاضر، تنها درمان مؤثر حذف کامل بادام‌زمینی و محصولات حاوی آن است. باوجوداین درمان‌های جدید برای کودکان دارای حساسیت به بادام‌زمینی درحال‌توسعه است. این شامل دادن مقدار کمی از بادام‌زمینی زیرنظر پزشک است تا حساسیت‌زدایی شود.
۵. جانوران دریایی
حساسیت به جانوران دریایی به‌دلیل حمله سیستم ایمنی بدن به پروتئین‌های ماهی‌های رده سخت‌پوستان و نرم‌تنان ایجاد می‌شود. این جانوران شامل موارد زیر هستند:
- میگو؛
- خرچنگ؛
- لابستر؛
- ماهی مرکب؛
- صدف.
شایع‌ترین چیزی که حساسیت به غذای دریایی را ایجاد می‌کند، پروتئینی به نام تروپومیوزین است. سایر پروتئین‌هایی که ممکن است پاسخ ایمنی ایجاد کنند، آرژینین کیناز و زنجیره سبک میوزین هستند.
علائم حساسیت به جانوران دریایی معمولا سریع ایجاد می‌شود و شبیه دیگر حساسیت‌های غذایی IgE است. بااینحال حساسیت واقعی به غذاهای دریایی گاهی به‌سختی از واکنش منفی به آلاینده‌های غذای دریایی مانند باکتری، ویروس یا انگل تشخیص داده می‌شود؛ زیرا هر دو علائم مشابهی دارند و می‌توانند مشکلات گوارشی مانند استفراغ، اسهال و معده درد ایجاد کنند.
حساسیت به جانوران دریایی در طول زمان برطرف نمی‌شود؛ بنابراین بیشتر افراد دچار این حساسیت باید تمام جانوران دریایی را از رژیم غذایی خود حذف کنند تا واکنش حساسیتی ایجاد نشود.
جالب است که حتی بخارات حاصل از پختن جانوران دریایی هم ممکن است در افراد مبتلا به حساسیت، حساسیت به جانوران دریایی را ایجاد کند؛ به همین دلیل به این افراد توصیه می‌شود در زمان طبخ غذاهای دریایی در آن محیط نباشند.
۶. ماهی
حساسیت به ماهی شایع است و حدود ۲ درصد از بزرگ‌سالان را درگیر می‌کند. برخلاف سایر حساسیت‌ها بعید نیست که این حساسیت ادامه‌دار باشد، به‌طوری‌که ۴۰ درصد از افراد مبتلا در بزرگ‌سالی نیز همچنان حساسیت دارند.
مثل حساسیت به جانوران دریایی، حساسیت به ماهی هم ممکن است واکنش حساسیتی شدید و بالقوه کشنده‌ای ایجاد کند. علائم اصلی در این نوع حساسیت، استفراغ و اسهال است؛ اما در موارد نادر ممکن است آنافیلاکسی هم اتفاق بیفتد؛ به همین دلیل افراد دچار این حساسیت باید در مواردی که ممکن است تصادفی ماهی بخورند، اپی‌پن همراه داشته باشند.
به‌دلیل علائم مشابه، حساسیت به ماهی گاهی با واکنش به آلاینده‌های ماهی مثل باکتری، ویروس و سموم اشتباه گرفته می‌شود.
ازآنجا‌که پروتئین مشابهی بین ماهی‌های باله‌دار و دیگر جانوران دریایی وجود ندارد، ممکن است افرادی که به جانوران دریایی حساسیت دارند، به ماهی حساس نباشند. بااینحال افراد دچار حساسیت به ماهی معمولا به یک یا چند نوع ماهی حساس‌اند.
۷. گندم
حساسیت به گندم نوعی پاسخ حساسیتی به یکی از پروتئین‌های موجود در گندم است. این حساسیت بیشتر در کودکان اتفاق می‌افتد. البته کودکان دچار حساسیت به گندم معمولا با رسیدن به ده‌سالگی این مشکل را پشت سر می‌گذارند.
مانند سایر حساسیت‌ها، حساسیت به گندم موجب درد گوارشی، کهیر، استفراغ، جوش، تورم و در موارد شدید آنافیلاکسی می‌شود.
در اغلب مواقع، این حساسیت با بیماری سلیاک و حساسیت گلوتن غیرسلیاکی اشتباه گرفته می‌شود؛ چون ممکن است علائم گوارشی مشابهی داشته باشند. حساسیت واقعی به گندم موجب واکنش ایمنی به یکی از صدها پروتئین موجود در گندم می‌شود. این واکنش ممکن است شدید یا حتی کشنده باشد، درحالی‌که بیماری سلیاک و حساسیت گلوتن غیرسلیاکی زندگی را تهدید نمی‌کنند. اینها با واکنش ایمنی غیرطبیعی به یک پروتئین خاص (گلوتن) که در گندم هم وجود دارد، ایجاد می‌شوند.
افراد مبتلا به بیماری سلیاک و حساسیت گلوتن غیرسلیاکی باید گندم و سایر غلات حاوی پروتئین گلوتن را کنار بگذارند. افرادی که فقط به گندم حساسیت دارند، لازم است از آن پرهیز کنند. این افراد می‌توانند گلوتن موجود در غلات دیگر به‌جز گندم را تحمل کنند.
حساسیت به گندم اغلب با آزمایش پوستی تشخیص داده می‌شود. تنها روش درمان، کنارگذاشتن گندم و مواد حاصل از گندم، ازجمله غذاها و مواد آرایشی‌بهداشتی حاوی گندم است.
۸. سویا
حساسیت به سویا حدود ۰٫۴ درصد کودکان را درگیر می‌کند که بیشتر، نوزادان و کودکان زیر سه سال‌اند. این حساسیت با پروتئین موجود در سویا یا محصولات حاوی سویا ایجاد می‌شود. بااینحال حدود ۷۰ درصد کودکان با گذشت زمان از این حساسیت رها می‌شوند.
علائم بیماری از خارش، سوزن دهان و آبریزش بینی تا جوش، آسم یا سختی تنفس متغیر است. در موارد نادر، حساسیت به سویا ممکن است موجب آنافیلاکسی شود.
جالب است که تعداد کمی از نوزادان حساس به شیر گاو، به سویا هم حساسیت دارند.
بهترین دستگاه استریل کننده شیشه شیر نوزاد از نگاه خریداران
غذاهای شایعی که حساسیت به سویا را ایجاد می‌کنند، شامل سویا و محصولات سویا مانند شیر سویا یا سس سویا هستند. ازآنجایی‌که سویا در بسیاری از غذاها استفاده می‌شود، لازم است که دستورالعمل غذاها را بخوانید. مانند سایر حساسیت‌ها، تنها راه درمان حساسیت به سویا پرهیز از مصرف آن است.
سایر غذاها
هشت غذایی که نام بردیم، شایع‌ترین عوامل حساسیت‌زا هستند. بااینحال موارد بیشتری هم وجود دارد. حساسیت‌های غذاییِ کمتر شایع ممکن است موجب علائمی مثل خارش ملایم لب‌ها و دهان (سندرم حساسیت دهانی) تا آنافیلاکسی تهدیدکننده زندگی شوند.
بعضی از حساسیت‌های غذایی کمتر شایع را در زیر می‌آوریم:
- کتان؛
- دانه کنجد؛
- هلو؛
- موز؛
- آووکادو؛
- کیوی؛
- کرفس؛
- سیر؛
- دانه خردل؛
- رازیانه؛
- بابونه.
سخن آخر
به یاد داشته باشید که حتما درمورد حساسیت غذایی خود با پزشک مشورت کنید و غذاهایی را که برایتان مشکل‌ساز هستند شناسایی کنید.
شما به چه غذایی حساسیت دارید؟ چه روشی را برای درمان یا کنارآمدن با غذاهای حساسیت زا انتخاب کرده‌اید؟
تجربیات خود را در قسمت دیدگاه با ما به اشتراک بگذارید.
