مسدودکننده های بتا؛ از موارد مصرف تا منابع طبیعی آن

مسدودکننده های بتا یا بتابلاکرها (beta-blockers) داروهایی هستند که می‌توانند فشار روی قلب و عروق خونی را کاهش دهند و بیشتر برای درمان فشار خون بالا، مهار میگرن، اضطراب و لرزش کاربرد دارند. البته داروهای مسدودکننده بتا درمان اولیه برای فشار خون بالا نیستند و در صورتی تجویز می‌شوند که سایر داروها مؤثر نباشند. در این مقاله با انواع مسدودکننده های بتا، عملکردشان و موارد استفاده از آنها آشنا می‌شوید. تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.

مسدودکننده بتا چیست؟

مسدودکننده های بتا داروهایی هستند که معمولا برای علائم قلبی‌عروقی مانند آنژین و فشار خون بالا تجویز می‌شوند. این داروها فعالیت هورمون‌های خاص مثل آدرنالین (اپی‌نفرین) را در سیستم عصبی مسدود می‌کنند و جلوی فعالسازی واکنش «مبارزه یا پرواز» را می‌گیرند.

آدرنالین و نورآدرنالین هورمون‌هایی هستند که عضلات بدن را برای کارهای جسمی آماده می‌کنند. این بخش حیاتی برای پاسخ به خطر است. اگر بدن میزان زیادی آدرنالین آزاد کند، ممکن است فرد ضربان سریع قلب، فشار خون بالا، تعریق زیاد، اضطراب و تپش قلب را تجربه کند. مسدودکردن ترشح این هورمون‌ها فشار روی قلب را کاهش می‌دهد و نیروی انقباض عضله قلب را کم می‌کند. همچنین فشار رگ‌های خونی در قلب، مغز و کل بدن را می‌گیرد.

از طرفی مسدودکننده‌های بتا جلوی تولید آنژیوتانسین ۲، هورمون تولیدی کلیه، را می‌گیرند. در نتیجه رگ‌های خونی گشاد می‌شوند و خون درون آنها راحت‌تر جریان می‌یابد.

اسامی دیگر مسدودکننده های بتا عبارت‌اند از:

آنتاگونیست‌های بتا؛

عوامل مسدودکننده بتا- آدرنرژیک؛

آنتاگونیست‌های بتا- آدرنرژیک.

موارد استفاده از مسدودکننده های بتا

مسدودکننده های بتا کاربردهای مختلفی دارند که در ادامه برخی از آنها را بررسی می‌کنیم.

۱. مسدودکننده های بتا و علائم قلبی‌عروقی

کاربرد اصلی بتابلاکرها رفع یا کاهش علائم قلبی‌عروقی است. این داروها برای درمان و جلوگیری از موارد زیر تجویز می‌شوند:

آنژین؛

فشار خون بالا؛

ضربان قلب نامنظم؛

بیماری کرونری قلب؛

نارسایی احتقانی قلبی؛

ضربان قلب سریع یا تاکی‌کاردی؛

انفارکتوس میوکارد یا حمله قلبی.

مصرف طولانی‌مدت مسدودکننده های بتا برای مدیریت نارسایی قلبی مزمن مناسب است. این داروها با مسدودکردن اثرات آدرنالین و کاهش ضربان قلب، نیاز قلب به اکسیژن را کاهش می‌دهند. اگر فرد دچار نارسایی قلبی یا احتقان ریوی شدید باشد، پزشک قبل از تجویز مسدودکننده های بتا، احتقان را درمان می‌کند.

۲. مسدودکننده های بتا و میگرن

به نظر می‌رسد مصرف پروپرانولول و متوپرولول، دو نوع مسدودکننده بتا، اولین اقدام برای جلوگیری از میگرن باشد. اثر پروپرانولول برای درمان میگرن و سردردهای تنشی بیشتر از دارونماست. به‌طور کلی این دارو می‌تواند تعداد دفعات سردرد را از ۵ بار در ماه به ۳ بار کاهش دهد.

گلوکوم نوعی بیماری است که در آن فشار درون چشم به‌علت تجمع مایعات بالا می‌رود. این بیماری علت شایع ازبین‌رفتن بینایی افراد مسن است. پزشک معمولا قطره‌های حاوی مسدودکننده های بتا را برای کاهش تولید مایعات و کاهش فشار درون چشم تجویز می‌کند.

۳. مسدودکننده های بتا و اضطراب

مسدودکننده‌های بتا اثر هورمون‌های استرس را کم می‌کنند، در نتیجه علائم جسمی اضطراب مانند لرزیدن و عرق‌کردن را کاهش می‌دهند. اگرچه این داروها تأییدیه لازم برای درمان اضطراب را ندارند، ممکن است پزشک به این منظور تجویزشان کند.

البته مسدودکننده‌های بتا به‌تنهایی نمی‌توانند اضطراب را درمان کنند و بهتر است برای ریشه‌یابی و حل موضوع از مشاور کمک گرفت.

۴. مسدودکننده های بتا و پرکاری تیروئید

مسدودکننده‌های بتا با مسدودکردن فعالیت هورمون تیروئید در جریان خون، علائم لزر و ضربان قلب سریع را در افراد مبتلا به پرکاری تیروئید کاهش می‌دهند.

۵. مسدودکننده های بتا و لرزش اساسی

مسدودکننده‌های بتا مثل پروپرانولول و پریمیدون به مهار لرزش‌های اساسی کمک می‌کنند. ۵۰ تا ۶۰درصد از افرادی که از پروپرانولول استفاده می‌کنند لرزهای دستشان کاهش می‌یابد.

انواع بتابلاکر

سه نوع گیرنده بتا وجود دارد:

گیرنده بتا۱ یا بی۱ (B۱): معمولا در قلب وجود دارند و فعالیت قلبی را تنظیم می‌کنند؛

گیرنده بتا۲ یا بی۲ (B۲): در سایر اندام‌ها هستند و در آرامسازی عضلات صاف و فعالیت متابولیسم نقش دارند.

گیرنده‌های بتا۳ یا بی۳ (B۳): به شکست سلول‌های چربی کمک می‌کنند.

داروهای جدید روی فعالیت بی۲ و بی۳ تمرکز دارند.

مسدودکننده های بتا می‌توانند انتخابی یا غیرانتخابی باشند. مسدودکننده های انتخابی معمولا قلب را هدف قرار می‌دهند، در حالی که انواع غیرانتخابی معمولا روی علائم سایر بخش‌های بدن تأثیر می‌گذارند.

رایج‌ترین مسدودکننده های بتا عبارت‌اند از:

آتنولول؛

آسبوتولول؛

بتاکسولول؛

بیزوپرولول/هیدروکلروتیازید؛

متوپرولول؛

نادولول؛

لبتالول؛

اسمولول؛

کارتئولول؛

نبیوولول؛

پیندولول؛

تیمولول؛

سوتالول؛

پروپرانولول؛

کارودیلول.

نحوه مصرف مسدودکننده های بتا

مسدودکننده‌های بتا به شکل قرص خوراکی، داروی تزریقی و قطره و پمادهای چشمی تولید می‌شوند و می‌توانید آنها را صبح، همراه وعده‌های غذایی یا قبل از خواب مصرف کنید. مصرف دارو همراه غذا عوارض جانبی آن را کمتر می‌کند، زیرا دارو آهسته‌تر جذب می‌شود.

از دستورالعمل همراه دارو پیروی کنید. دز مصرفی، فاصله بین دزها و دوره درمان به شرایط شما بستگی دارد. افراد مسن معمولا دز کمتری مصرف می‌کنند. اگر از مسدودکننده های بتا استفاده می کنید، لازم است هر روز ضربانتان را اندازه بگیرید و اگر از حد مشخصی کمتر بود، به پزشک اطلاع دهید.

در زمان مصرف مسدودکننده های بتا از مصرف موارد زیر اجتناب کنید:

الکل؛

کافئین؛

آنتی‌هیستامین‌ها؛

داروهای سرماخوردگی؛

ضداسیدهای حاوی آلومینیوم.

عوارض جانبی مسدودکننده های بتا

مسدودکننده های‌بتا روی گیرنده‌های سراسر بدن اثر می‌گذارند و می‌توانند طیفی از عوارض جانبی را به همراه داشته باشند، از جمله:

کاهش فشار خون؛

سردی پاها و دست‌ها؛

کاهش ضربان قلب یا برادی‌کاردی؛

خستگی؛

افزایش وزن؛

خشکی دهان و چشم؛

زخم معده، اسهال یا یبوست؛

حالت تهوع و استفراغ؛

ضعف و سرگیجه؛

ناراحتی شکمی؛

یبوست؛

افسردگی؛

تنگی نفس؛

مشکلات و اختلالات خواب؛

اختلال نعوظ؛

کاهش حافظه؛

گیجی؛

بازجذب مایعات و ادم با شروع مصرف کارودیلول.

افراد مبتلا به بیماری رینود و آسم ممکن است عوارض جانبی مشهودی داشته باشند. همچنین در افراد مبتلا به بیماری قلبی، خطر بلوک قلبی وجود دارد.

مسدودکننده های بتا می‌توانند روی میزان کلسترول و تری‌گلیسیرید اثر بگذارند، یعنی کلسترول را کاهش داده و مقدار تری‌گلیسیرید را بالا ببرند. این تغییرات معمولا موقتی است.

مصرف مسدودکننده های بتا در دوران بارداری

مسدودکننده‌های بتا می‌توانند روی جنین در حال رشد اثر بگذارند و ضربان قلب و فشار خون او را کاهش دهند. همچنین می‌توانند با شیر مادر منتقل شوند و روی ضربان قلب، تنفس و فشار خون نوزاد اثر داشته باشند. در صورت بارداری یا شیردهی، به پزشک اطلاع دهید.

مواردی که قبل از مصرف این دارو باید در نظر گرفت

در موارد زیر، قبل از مصرف دارو با پزشک مشورت کنید:

آسم؛

اسپاسم برونش؛

ضربان قلب آهسته؛

نارسایی قلبی کنترل‌نشده؛

بیماری شریان محیطی شدید مثل بیماری رینود.

افراد مبتلا به نارسایی قلبی باثبات می‌توانند از مسدودکننده‌های بتا استفاده کنند.

افراد مبتلا به مشکلات قلبی یا درد قفسه سینه و سابقه مصرف کوکائین باید قبل از استفاده از مسدودکننده های بتا با پزشک مشورت کنند. ممکن است این داروها برایشان مناسب نباشند.

افراد مبتلا به دیابت، به‌خصوص هیپوگلیسمی، باید مرتب قند خونشان را بررسی کنند. زیرا مسدودکننده های بتا می‌توانند علائم کاهش قند خون از جمله افزایش ضربان قلب را به همراه داشته باشند.

مصرف بعضی از مسدودکننده های بتا در دوران بارداری، با دستور پزشک بی‌خطر است و پزشک با توجه به سابقه بیماری فرد این تجویز را انجام می‌دهد.

تداخلات دارویی

مثل همه داروها، مسدودکننده های بتا هم ممکن است با بعضی داروها تداخل داشته باشند که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

داروهای کاهش فشار خون؛

مفلوکوئین برای درمان یا پیشگیری از مالاریا؛

کلونیدین برای درمان فشار خون بالا و میگرن؛

داروهای مربوط به درمان ناتوانی‌های ذهنی شدید؛

داروهای ضدآریتمی برای مدیریت ضربان قلب نامنظم.

مسدودکننده‌های بتای مختلف می‌توانند تداخلات متفاوتی داشته باشند که پزشک یا داروساز از آنها مطلع هستند. به همین دلیل لازم است درباره تمام داروها، ویتامین‌ها و مواد گیاهی که استفاده می‌کنید با پزشک صحبت کنید.

توقف مصرف مسدودکننده های بتا

مسدودکننده‌های بتا نباید ناگهانی و بدون مشورت با پزشک کنار گذاشته شوند. این کار می‌تواند علائم بیماری را بدتر کند، به‌خصوص بعد از حمله قلبی یا طی درمان آنژین.

منابع طبیعی مسدودکننده بتا

ماهی‌های حاوی امگا۳، سیر، انواع توت، ویتامین‌هایی مثل ب۶ (B۶) و آمینواسیدهای خاص منابع طبیعی مسدودکننده های بتا هستند. علاوه بر موارد ذکرشده، مسدودکننده‌های بتا منابع دیگری هم دارند که عبارت‌اند از:

مرغ؛

کرفس؛

زالزالک؛

زعفران؛

لوبیا، عدس و نخود؛

سبزیجات حاوی نشاسته؛

دانه و مغزهای حاوی ال.آرژنین؛

مواد حاوی پتاسیم مثل موز، آب نارگیل و سیب‌زمینی.

البته لازم است قبل از مصرف این مواد با پزشک مشورت کنید.

منبع:داروها