نحوه عوض کردن گلدان و خاک گلدان؛ ترفندها و زمان مناسب تعویض
بیشتر انواع گل و گیاه آپارتمانی و خانگی تا سال‌های سال در همان گلدانی که هستند، بدون نیاز به عوض کردن گلدان یا خاک آن، دوام می‌آورند؛ اما بالاخره ریشه‌ها به‌قدری رشد می‌کنند و فضا اشغال می‌کنند که به‌مرور شاهد «درهم‌پیچیدگی ریشه» خواهیم بود. در این هنگام برای نجات گیاه باید گلدان و خاک آن را عوض کرد و گیاه را به محفظه بزرگ‌تری منتقل کرد. می‌خواهید بدانید دقیقا چطور باید این کار را انجام داد تا به گیاه آسیبی نرسد و شادابی‌اش حفظ شود؟ در ادامه مطلب حاضر همراه ما باشید تا پاسخ این سؤال را بیابید.
چرا باید گلدان و خاک را عوض کنیم؟
خاک و گلدان گیاه زمانی باید عوض شود که ریشه‌ها کاملا در خاک پخش می‌شوند و فضای خالی باقی نمی‌گذارند. وقتی گیاه به محفظه بزرگ‌تر منتقل شود، فضای خالی بیشتری در خاک در اختیار خواهیم داشت و می‌توان مواد مغذی موردنیاز گیاه را در این فضاهای خالی قرار داد. در نتیجه، شاهد رشد قسمت بالایی گیاه، شامل گل‌ها و برگ‌ها خواهیم بود. در این شرایط، گیاه سالم‌تر و بزرگ‌تر به نظر خواهد رسید.
مزیت دیگر آن است که گیاه به آب کمتری نیاز خواهد داشت. وقتی ریشه‌ها در تمامی فضای خالی زیر خاک پخش شده باشند، جایی برای ذخیره آب باقی نمی‌ماند و زودتر از قسمت انتهایی گلدان خارج می‌شود. اگر با عوض کردن گلدان فضای خالی موجود در خاک بیشتر شود، آب هم به‌مدت طولانی‌تری در خاک باقی خواهد ماند و گیاه را تغذیه خواهد کرد.
نشانه‌هایی که می‌گویند وقت عوض کردن گلدان و خاک است
۱. خشک‌شدن زودبه‌زود خاک
وقتی ریشه‌های گیاه تمامی فضای خالی موجود در خاک را اشغال کنند، خاک زودتر خشک خواهد شد و باید بیشتر به آن آب داد. می‌توان این مشکل را با بزرگ‌ترکردن گلدان گیاه برطرف کرد.
۲. بی‌ثبات شدن گیاه در گلدان یا خم شدن آن به اطراف
اگر گلدان برای گیاه کوچک باشد، ممکن است قسمت بالایی ثبات قبل را از دست بدهد و به اطراف کج شود.
۳. بیرون‌زدن ریشه‌های گیاه از قسمت انتهایی گلدان
اگر ریشه‌های گیاه از سوراخ‌های قسمت انتهایی گلدان بیرون بزنند، به این معنا است که به فضای بیشتری احتیاج دارند.
۴. توقف رشد گیاه
اگر گیاه با وجود تمامی تلاش‌هایی که کرده‌اید برای مدت زیادی رشد نکرده باشد، احتمالا به‌خاطر کوچک‌بودن گلدان است.
۵. آسیب‌دیدن گلدان
گلدان ممکن است به‌خاطر کهنگی یا اتفاق خاصی آسیب ببیند. در این شرایط نیز باید آن را عوض کرد.
۶. تحلیل‌رفتن خاک گلدان
اگر خاک گلدان کپک بزند، نمک موجود در آن بیش از اندازه شود یا بوی بدی از آن متصاعد شود، باید گلدان را به‌همراه خاک آن عوض کرد تا گیاه آسیب نبیند و بتواند به رشد و بالندگی ادامه دهد.
۷. درهم‌پیچیدگی ریشه
اگر با خارج‌کردن گیاه از گلدان مشاهده کردید که اثری از خاک نمانده و ریشه‌ها تمامی فضا را اشغال کرده‌اند، وقت عوض کردن گلدان رسیده است. در تصویر زیر می‌توانید چنین گیاهی را ببینید.
نشانه‌هایی که می‌گویند وقت عوض کردن گلدان و خاک نیست!
۱. اگر گیاه در حال گل‌دادن است
گیاه‌های خانگی معمولا زمانی شروع به گل‌دادن می‌کنند که در شرایط کاملا مناسبی باشند. حال اگر گیاه را از گلدان خارج و آن را برعکس کنید و تکانش دهید، ممکن است به‌کلی باعث توقف پروسه گل‌دادن آن شوید. در این شرایط گیاه اصطلاحا شوکه می‌شود؛ مثلا اگر هنگام گل‌دادن، گیاه را تکان دهید، ممکن است باعث ریختن شکوفه‌های آن شوید: اتفاقی که برای یکی از انواع کاکتوس به نام کاکتوس کریسمس زیاد رخ می‌دهد.
۲. اگر گیاه بسیار بزرگ شده باشد
در این شرایط ممکن است به گیاه و خودتان آسیب بزنید. بهتر است به‌جای این کار حدود ۲٫۵ سانتی‌متر از خاک روی گلدان را بردارید و آن را با کود مناسب و کمپوست تازه جایگزین کنید. به‌این‌شکل، هم مواد مغذی کافی در اختیار گیاه قرار خواهد گرفت و هم قابلیت جذب آب گلدان بیشتر می‌شود.
۳. اگر گیاهی برای رشدش به درهم‌پیچیدگی ریشه نیاز داشته باشد
برخی انواع گیاهان آپارتمانی مثل پرنده بهشتی یا لی‌لی صلح فقط زمانی می‌توانند روی گل‌دادن تمرکز کنند که رشد ریشه در آنها متوقف شده باشد؛ بنابراین انتقال آنها به گلدان بزرگ‌تر جلوی گل‌دادنشان را خواهد گرفت و باید در محفظه نسبتا کوچک‌تری از آنها نگهداری شود.
۴. اگر نمی‌خواهید گیاهتان از چیزی که هست بزرگ‌تر شود
معمولا گیاه، پس از انتقال به گلدانی که فضای بیشتری دارد، به‌مرور رشد خواهد کرد و بزرگ‌تر خواهد شد. اگر نمی‌خواهید این اتفاق رخ دهد، نباید گلدان را عوض کنید.
برای نجات گیاه از بیماری، همیشه بهترین راه چاره عوض کردن گلدان نیست
نباید فکر کرد که با عوض کردن گلدان و خاک آن حتما گیاه از بیماری نجات خواهد یافت. در بسیاری از شرایط، عامل بیماری گیاه چیز دیگری است. اگر گیاه ظاهر ناخوشایند و نزاری پیدا کرده است، نخست سراغ راهکارهای دیگر بروید و آخرین راه چاره برایتان عوض کردن گلدان آن باشد.
نباید فکر کرد که با عوض کردن گلدان و خاک آن حتما گیاه از بیماری نجات خواهد یافت. در بسیاری از شرایط، عامل بیماری گیاه چیز دیگری است. اگر گیاه ظاهر ناخوشایند و نزاری پیدا کرده است، نخست سراغ راهکارهای دیگر بروید و آخرین راه چاره برایتان عوض کردن گلدان آن باشد.
گلدان و خاک گلدان را چطور عوض کنیم؟
مرحله اول: آماده‌سازی محل کار
پیش از هر چیز باید محل تعویض گلدان و خاک را انتخاب کنید. پیشنهاد می‌شود این کار را در حیاط و فضای بیرون از اتاق‌های خانه انجام دهید، چون ریخت‌وپاش زیادی خواهد داشت. اگر چنین امکانی ندارید، کف یکی از اتاق‌ها را با روزنامه بپوشانید و کارتان را آنجا انجام دهید.
مرحله دوم: بیرون‌آوردن گیاه از گلدان
بیرون‌آوردن گیاه از گلدان، اگر ریشه‌های آن در تمامی فضاهای خالی موجود در خاک پخش شده باشد، بدون کلنجاررفتن ممکن نخواهد بود و می‌تواند کار دشواری باشد. وقتی گلدان قدیمی پر از ریشه شود شکل عادی‌اش کمی تغییر خواهد کرد؛ به‌علاوه ممکن است ریشه‌ها، مثل آنچه در تصویر زیر مشاهده می‌کنید، از قسمت انتهایی گلدان بیرون بزنند و بیرون‌آوردن گیاه را به‌مراتب سخت‌تر کنند. بیرون‌زدن تنها یک یا دو ریشه هم گیاه را محکم در گلدان نگه می‌دارد.
هرکدام از اینها می‌تواند چالشی در راه بیرون‌آوردن گیاه از گلدان فعلی باشد. منتها نباید عجله کرد. صبر و حوصله مهم‌ترین چیزهایی هستند که در این شرایط لازم است. اگر بخواهید گیاه را از ساقه بگیرید و بیرون بکشید، نتیجه‌ای جز خراب‌شدن آن نخواهد داشت.
ریشه‌های گیاه باید ۱ تا ۲ روز قبل از تعویض گلدان، آب کافی دریافت کرده باشند. اگر ریشه‌ها هنگام عوض‌کردن گلدان خشک و بی‌آب باشند، ممکن است به آنها شوک وارد شود و آسیب ببینند. حتما در مدت‌زمان یادشده به گیاهتان آب دهید و بعد برای تعویض گلدان و خاک اقدام کنید.
برای بیرون‌آوردن گیاه سرسختی که محکم در خاک گلدان ریشه دوانده ایده‌های زیر را به کار بگیرید:
-
ایده اول: فشاردادن اطراف گلدان
(اگر گیاه در گلدانی از جنس سفال یا دیگر ترکیبات سخت و محکم است و نمی‌توان آن را فشار داد، سراغ ایده بعدی بروید).
دورتادور گلدان را با چرخاندن آن میان دستانتان فشار دهید. معمولا باید این کار را چند بار تکرار کنید. کم‌کم متوجه خواهید شد که گیاه در حال آزادشدن از گلدان است و اگر همه‌چیز خوب پیش برود، یک‌تکه همراه با ریشه بیرون خواهد آمد.
-
ایده دوم: بریدن ریشه‌های بیرون‌آمده از قسمت انتهایی گلدان
بیرون‌زدن ریشه از قسمت انتهایی گلدان نقش قلابی را بازی می‌کند که باعث گیرافتادن گیاه در گلدان می‌شود. با بریدن ریشه‌های بیرون‌زده می‌توانید این مشکل را حل کنید.
-
ایده سوم: فشار از پایین
اگر دو ایده پیشین را به کار گرفتید و نتیجه‌ای حاصل نشد، مدادی را بردارید و آن را از قسمت انتهایی که صاف است داخلِ سوراخ زیر گلدان کنید. با مداد به خاک و ریشه‌ها فشار وارد کنید و به‌این‌شکل، سعی کنید گیاه را هل دهید و از گلدان خارج کنید.
-
ایده چهارم: چکش‌کاری!
گاهی چاره‌ای جز بریدن گیاه یا ازبین‌بردن کامل گلدان قدیمی برایتان باقی نمی‌ماند. اگر شکل عادی گلدان کاملا عوض شده و واقعا نمی‌توان گیاه را از آن خارج کرد، ممکن است لازم باشد با قیچی باغبانی گیاه را ببرید و به‌این‌شکل آن را بیرون آورید.
اگر گیاه در گلدانی از جنس پلاستیک نباشد، دو انتخاب پیش رو خواهید داشت: یا آنکه محفظه گیاه را با چکش بشکنید و یا آنکه به‌کلی از عوض کردن گلدان منصرف شوید.
مرحله سوم: هرس‌کردن ریشه‌های گیاه
اگر همه‌چیز خوب پیش رفته باشد، در این مرحله از کار، گیاه از گلدان قدیمی خارج شده است و می‌توانید ریشه‌هایش را ببینید و لمس کنید. حالا وقت آن است که قسمت‌های سیاه و فرسوده را جدا کنید.
عده‌ای پیشنهاد می‌کنند که در این مرحله از کار، برای تشویق رویش بیشتر و بهتر ریشه‌ها، برخی از قسمت‌های سالم آن هم هرس شوند. ما اصلا انجام این کار را توصیه نمی‌کنیم، چون با انجام این کار انرژی‌ای که باید صرف رویش برگ‌ها و گل‌ها شود روی رویش مجدد ریشه‌های سالم گیاه هدر می‌رود. پس یادتان باشد که هنگام هرس‌کردن ریشه‌های گیاه خانگی، جز ریشه‌های فرسوده، سیاه و آسیب‌دیده با قسمت‌های دیگر کاری نداشته باشید.
کار دیگری که انجام آن را توصیه می‌کنیم بازکردن ریشه‌های درهم‌پیچیده است. فقط مراقب باشید که خیلی هنگام انجام این کار به ریشه‌ها فشار وارد نکنید. اگر ریشه‌ها کاملا باز شوند، راحت‌تر در خاک و مواد مغذی پخش می‌شوند.
مرحله چهارم: کاشت گیاه در گلدان جدید
برای کاشت گیاه در گلدان جدید چند راهکار مختلف وجود دارد. در ادامه از دو راهکار محبوب برای انجام این کار خواهید خواند.
فارغ از آنکه از کدام راهکار برای کاشت گیاه در گلدان جدید استفاده می‌کنید، باید مطمئن شوید که گیاه در همان «سطح خاک» یا عمقی قرار می‌گیرد که در گلدان قبلی در آن بوده است.
روش اول
در این روش گلدان قدیمی را راهنمای کارمان قرار می‌دهیم. مثل آنچه در تصویر می‌بینید، گلدان قدیمی را در محفظه جدید می‌گذاریم و اطراف آن را کاملا از خاک و کمپوست پر می‌کنیم. وقتی گلدان قدیمی را از محفظه جدید خارج کنیم، جای آن باقی خواهد ماند. گیاه را در این فضای خالی قرار دهید، اطرافش را با خاک پر کنید و به آن آب دهید تا سر جایش محکم شود.
به‌کارگیری این روش بسیار ساده است و درعین‌حال دقت بالایی دارد. اما اگر گلدان جدیدی که تهیه کرده‌اید شکل متفاوتی از گلدان قبلی داشته باشد یا مثلا بزرگ‌تر از آن باشد، برایتان کارایی نخواهد داشت. دراین‌شرایط استفاده از روش دوم را توصیه می‌کنیم.
روش دوم
در روش دوم فقط خود گیاه را راهنمای کارمان قرار می‌دهیم. گیاه را با یک دست در گلدان جدید فرو ببرید و به‌طور تقریبی، آن را در عمق و فاصله مناسب از اطراف نگه دارید. سپس با دست دیگر، گلدان را با خاک و کمپوست پر کنید.
این روش در مقایسه با روش قبلی دقت کمتری دارد؛ اما اگر احساس کردید جایی به اشتباه افتاده‌اید، می‌توانید گیاه را تکان دهید و فاصله آن را به‌دلخواه تنظیم کنید تا به نتیجه مطلوب برسید. وقتی نتیجه برایتان رضایت‌بخش بود، با ریختن کمی خاک بیشتر اطراف گیاه و آب‌دادن به آن گیاه را سر جایش کاملا محکم کنید.
هنگام ریختن خاک، کود و مواد مغذی در گلدان جدید خیلی فشار وارد نکنید تا منفذهای کوچکی در خاک و کود باقی بمانند. ریشه‌های گیاه باید کمی در معرض هوا باشند و منافذ موجود در خاک و کود این امکان را برایشان فراهم خواهند کرد.
ترفندهای عوض کردن خاک و گلدان
۱. لازم نیست حتما در فصل خاصی از سال، گلدان را عوض کنید
در بیشتر کتاب‌ها و وب‌سایت‌های راهنما صرفا فصل بهار را به عنوان بهترین زمان برای عوض کردن گلدان آپارتمانی معرفی می‌کنند. علتش این است که در این فصل ریشه‌های گیاه سریع‌تر رشد می‌کنند و فضاهای خالی را پوشش می‌دهند؛ بنابراین در گلدان جدید شرایط برای رشدشان زودتر فراهم می‌شود.
اما اگر کمی بیشتر درباره گیاهان خانگی تجربه و اطلاعات پیدا کنید، خواهید دانست که برای بیشتر انواع این گیاهان زمان عوض کردن گلدان اهمیتی ندارد و آنچه به‌مراتب اهمیت بیشتری دارد، نحوه عوض کردن گلدان و خاک است.
پس اگر گیاهی زمستانی را مثلا در فصل سرد خریده‌اید و می‌خواهید گلدان آن را عوض کنید، از انجام این کار واهمه‌ای نداشته باشید. فقط مراقب باشید که زیاد به گیاه آب ندهید و نگذارید خیلی در معرض هوای سرد قرار بگیرد.
۲. حواستان به روش زهکشی گلدان باشد
اجازه بدهید آب گلدان خارج شود. می‌توانید به‌جای آنکه گیاه را مستقیما داخل گلدانی بگذارید که انتهایش سوراخ ندارد و آب راهی به بیرون نمی‌یابد، گیاه را داخل گلدانی بگذارید که چنین امکانی دارد و سپس، گلدان را در محفظه‌ای با ظاهر زیبا بگذارید که کف آن کاملا پوشیده باشد و سوراخ نداشته باشد. چیزی شبیه به محفظه‌ای که در تصویر زیر مشاهده می‌کنید:
به‌این‌شکل اگر اشتباهی در آب‌دادن به گیاه زیاده‌روی کردید، به‌سادگی گلدان را برمی‌دارید و آب اضافی جمع‌شده کف محفظه را خالی می‌کنید.
۳. در انتخاب جنس گلدان دقت کنید
گلدان‌های سفالی منافذ بیشتری دارند؛ بنابراین گیاهی که در چنین گلدانی کاشته شود بیشتر به آب‌دهی نیاز خواهد داشت.
۴. اندازه گلدان جدید را با دقت انتخاب کنید
بهتر است گلدان جدیدی را که جایگزین گلدان قبلی گیاه می‌کنید، یک سایز بزرگ‌تر انتخاب کنید تا به ریشه‌های گیاه فضای کافی برای رشد بدهید؛ اما فضای خالی به‌قدری نباشد که گیاه در آن گم شود. یک سایز بزرگ‌تر اندازه مناسب است.
۵. نظافت گلدان را رعایت کنید!
حتما گلدان جدیدی را که انتخاب می‌کنید کاملا تمیز کنید تا از شیوع قارچ و باکتری و آسیب‌دیدن گیاه جلوگیری کنید.
۶. از کود و مواد مغذی مناسب استفاده کنید
برای کود و مواد مغذی انتخاب‌های بسیار متنوع پیش رو دارید: از کمپوست‌های خاکی معمولی یا کود خانگی گرفته تا چیزهای مثل هیدروپونیک‌ها که کمتر رایج‌اند.
اگر تجربه‌ای درباره این موضوع ندارید، پیشنهاد می‌کنیم از کودها و مواد مغذی بسته‌بندی‌شده که مخصوص گیاهان آپارتمانی هستند (عبارت «مخصوص گیاهان آپارتمانی» حتما روی بسته‌بندی درج شده باشد) استفاده کنید و مسئله را برای خود پیچیده نکنید. از همین کودها و مواد مغذی بسته‌بندی‌شده برای بیشتر انواع گیاهان خانگی می‌توان استفاده کرد.
البته گیاهانی هم هستند که کمپوست‌های مخصوص گیاهان آپارتمانی به‌سرعت باعث مرگشان خواهند شد. نام این گیاهان را می‌توانید در ادامه ببینید. برای این گیاهان لازم است راهنمای مخصوص خودشان را بخوانید و بر آن اساس، کود و مواد مغذی مناسب را انتخاب کنید:
- گیاهان هوازی؛
- ارکیده؛
- ونوس مگس‌خوار.
در پایان
دقت داشته باشید که با عوض کردن گلدان و خاک گیاه، او را تحت فشار و استرس قرار خواهید داد. بنابراین انجام این کار را تنها به زمانی محدود کنید که واقعا نیاز باشد، مثل وقتی که گیاه شادابی و نشاط اولیه را از دست می‌دهد یا آنکه به‌وضوح، فضای کافی برای رشد و بالندگی در گلدان فعلی را در اختیار نداشته باشد.
منبع:چطور
