هرآنچه باید درباره داروی رمدسیویر برای بهبود کرونا بدانید
در گذشته، داروی رمدسیویر (Remdesivir) برای درمان بیماری ابولا به کار گرفته می‌شد؛ اما حالا به‌عنوان تنها داروی مؤثر برای بهبود علائم کرونا مدتی است در مرکز توجه‌ها قرار گرفته است. البته باید در نظر داشت که صلاحیت دارو برای درمان ویروس کرونا هنوز با قطعیت تأیید نشده است و محققان، امید داشتن به آن و درنظرگرفتن آن به‌عنوان راه رهایی از ویروس کرونای جدید را توصیه نمی‌کنند. درحالی‌که این نکته را گوشه ذهن دارید، در ادامه مطلب همراه ما باشید تا اطلاعات و جزئیات بیشتری درباره تحقیقات صورت‌گرفته روی داروی رمدسیویر، تأثیر آن بر بیماران مبتلا به کرونا و نتایج آنها در اختیارتان بگذاریم.
داروی رمدسیویر نخستین بار برای درمان کدام بیماری ساخته شد و اساسا کارکرد آن چگونه است؟
در سال ۲۰۰۹، شرکت داروسازی «گیلید ساینسز (Gilead Sciences)» در برنامه پژوهشی مرتبط با بیماری‌های هپاتیت سی و ویروس سین‌سیشیال تنفسی (respiratory syncytial virus/ RSV) عهده‌دار تحقیق بر روی داروی رمدسیویر شد. در حین انجام این کارهای تحقیقاتی مشخص شد که دارو خواص ضدویروسی دارد و می‌تواند کارکرد طیف وسیعی از ویروس‌ها را تحت‌تأثیر قرار دهد.
پس از انجام آزمایش‌های اولیه و مشخص‌شدن خواص ضدویروسی دارو، امتحان‌کردن آن بر روی حیوانات، برای درمان ابولا آغاز شد. متأسفانه نتایج مطابق انتظار نبود. بنابراین، دو داروی دیگری که برای درمان ابولا، به‌نوعی رقبای داروی رمدسیویر محسوب می‌شدند، به آن ارجحیت داده شدند این داروها سال گذشته تولید شدند و عرضه عمده آنها برای درمان ابولا شروع شد.
حتی پیش از شیوع ویروس کرونای جدید، شرکت گیلید ساینسز، با انجام بررسی‌هایی، کارایی داروی رمدسیویر برای درمان سایر ویروس‌های خانواده کرونا، شامل سارس (SARS) و مرس (MERS) را آزمایش کرده بود. البته آزمایش‌ها صرفا محدود به تست‌های آزمایشگاهی یا تست دارو بر روی بدن حیوانات می‌شد و به مرحله آزمایش‌های بالینی نرسید. علت هم آن بود که در آن زمان تعداد بیماران مبتلا به مرس بسیار کم بود و هیچ مورد تأییدشده‌ای از ابتلا به سارس برای انجام آزمایش در دسترس نبود.
در اوایل سال جاری، و زمانی که مشخص شد علت اصلی ابتلا به بیماریِ شبه آنفولانزایی که در چین شیوع پیدا کرد ویروسی است جدید از خانواده کرونا، شرکت گیلید ساینسز داروی رمدسیویر را در اختیار مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها در چین گذاشت تا کارایی آن در مقابل ویروس آزمایش شود.
به نظر می‌رسد که داروی رمدسیویر مختل‌کننده مکانیسم‌های تکثیر ویروس‌هایی بخصوص مثل ویروس کرونای جدید است. محققان همچنان در حال پژوهش بر روی این موضوع هستند که دارو دقیقا چطور این کار را انجام می‌دهد.
انجام تست‌های آزمایشگاهی و آزمایش‌های بالینی با داروی رمدسیویر از ماه ژانویه سال جاری میلادی شروع شده است. نتایج برخی از این آزمایش‌ها در دسترس عموم قرار گرفته است و برخی از آنها واقعا امیدوارکننده هستند.
هر آنچه درباره آزمایش‌های صورت‌گرفته برای مشخص‌کردن کارایی داروی رمدسیویر می‌دانیم
نتایج دو بررسی صورت‌گرفته درباره تأثیر و کارایی داروی رمدسیویر ماه گذشته منتشر شدند:
در نتیجه کار پژوهشی اول که در چین صورت گرفت مشخص شد که دارو، در مقایسه با دارونماها، تأثیری بر کاهش نرخ مرگ‌ومیر ناشی از بیماری و یا کاهش مدت‌زمان دوره بهبودی/ نقاهت ندارد.
اما در سوی دیگر، پژوهش دیگری در آمریکا انجام شد و نتایج آن در مجله پزشکی نیوانگلند (New England Journal of Medicine) منتشر شد. در نتیجه این پژوهش مشخص شد که استفاده از داروی رمدسیویر، دوران بهبودی بیماران مبتلا به کرونا را از میانگین ۱۵ روز، به ۱۱ روز می‌رساند.
به نیمی از بیماران مبتلا به کرونا در این آزمایش، داروی رمدسیویر داده شد و به نیم دیگر، دارونما.
برخی از محققان، ازجمله دکتر رابرت اِم. گراسبرگ (Dr. Robert M. Grossberg) که یکی از متصدیان پژوهش دوم بود بر این باورند که نتایج به‌دست‌آمده دلگرم‌کننده هستند؛ البته با اضافه‌کردن این نکته که آزمایش‌ها هنوز مراحل مقدماتی را طی می‌کنند و نمی‌توان با قطعیت، اظهارنظر خاصی کرد.
دکتر گراسبرگ دراین‌باره می‌گوید: «برای پژوهشی که صورت گرفت به‌خوبی برنامه ریزی شده بود و در نتیجه آن ثابت شد که داروی ضدویروس می‌تواند برای کسانی که وضعیت بیماری‌شان متوسط تا شدید است مفید و کارآمد باشد.»
آیا داروی رمدسیویر در کاهش میزان مرگ‌ومیر هم تأثیر دارد؟
دکتر گراسبرگ در پاسخ به این سؤال می‌گوید: «ممکن است؛ اما هنوز این مسئله اثبات نشده است و نمی‌توان با قطعیت اظهارنظر کرد.»
در اوایل ماه ژوئن، شرکت گیلید در بیانیه‌ای اعلام کرد که اطلاعات حاصل‌شده از منابع مختلف حاکی از آن است که دوران بهبودی بیماران مبتلا به کرونا با شدت متوسط، پس از مصرف ۵روزه داروی رمدسیویر، کمتر شده است.
آزمایش ۱۰روزه دارو هم حکایت از بهبود اوضاع بیماران داشت، هرچند نتایج به‌دست‌آمده از لحاظ آماری چندان درخور توجه نبودند.
آیا شروع مصرف داروی رمدسیویر در همان مراحل اولیه بیماری نقشی در بهترشدن کارایی آن خواهد داشت؟
سؤال مهم دیگر این است که کدام دسته از بیماران مبتلا به کرونا بیشترین بهره را از مصرف داروی رمدسیویر خواهند برد.
دکتر گراسبرگ بر این باور است که بدن آن دسته از بیمارانی که از کپسول تنفسی اکسیژن به‌عنوان راهکار درمانی مکمل استفاده می‌کنند اما هنوز اوضاع بیماری‌شان وخیم نشده است، در پاسخ به مصرف دارو بهتر جواب می‌دهد.
دکتر مارک سیگل (Dr. Marc Siegel)، استادیار دانشکده پزشکی دانشگاه جورج‌واشنگتن، با توجه به اطلاعاتی که از زیرنظرگرفتن روند بهبود بیمارانش به دست آورده، باور دارد که هرچه پروسه دارودرمانی زودتر شروع شود، نتایج آن بهتر خواهد بود.
او دراین‌باره می‌گوید: «قبل از آنکه بیمار به مرحله‌ای برسد که باید به بخش مراقبت‌های ویژه منتقل شود، ویروس به بدن وارد شده و از آن خارج شده است. در چنین شرایطی، پاسخ سیستم ایمنی بدن به ویروس است که بیشتر باعث آسیب‌رسانی می‌شود.»
به‌باور دکتر سیگل، در حالت ایدئال، مصرف دارو باید پیش از حضور بیمار در بیمارستان شروع شود؛ یعنی حدود ۲ هفته پس از تشخیص قطعی علت بیماری. البته در حال حاضر، نوع خوراکی داروی رمدسیویر وجود ندارد و این دارو فقط تزریق می‌شود. همین مسئله شرایط را کمی دشوار می‌کند.
بیشتر آزمایش‌های صورت‌گرفته درباره دارودرمانی کرونا بر روی بیمارانی بوده است که در بیمارستان بستری شده‌اند. به‌این‌شکل نمی‌توان درک درستی از تأثیر دارو بر روی کسانی که علائم خفیف تا متوسط دارند به دست آورد. تعداد چنین افرادی کم هم نیست: حدود ۸۱ درصد بیماران کرونایی.
دکتر گراسبرگ دراین‌باره می‌گوید: «شناسایی کسانی که در مراحل اولیه بیماری، با دارو بهبود می‌یابند و از سوی دیگر، دردسترس‌داشتن انواعی از دارو که استفاده از آنها راحت و ایمن باشد (به‌منظور درمان بیماران سرپایی، پیش از آنکه بستری شوند)، وحشت ناشی از کرونا را به‌شدت کاهش می‌دهد و کنترل بیماری را آسان‌تر خواهد کرد.»
آیا استفاده ترکیبی از روش‌های درمانی تأثیری در کنترل بهتر اوضاع بیماری دارد؟
سایر تحقیق‌های صورت‌گرفته متمرکز بر آسیبی هستند که دستگاه ایمنی در پی ابتلا به بیماری کرونا به بدن وارد می‌کند؛ آسیبی که دکتر سیگل به آن اشاره کرد. این عارضه را در علم پزشکی، «طوفان سیتوکین» (cytokine storm) می‌نامند.
در یکی از این تحقیق‌ها، محققان در حال بررسی ترکیب داروی رمدسیویر با داروی باریسی‌تینیب (baricitinib) هستند: دارویی ضدالتهاب که از آن برای بهبود علائم روماتیسم مفصلی (rheumatoid arthritis) استفاده می‌شود. در استفاده ترکیبی از این دو دارو، داروی رمدسیویر به جلوگیری از تکثیر بیشتر ویروس کمک می‌کند و باریسی‌تینیب پاسخ ایمنی بدن را تسکین می‌دهد. به نظر می‌رسد علت بخشی از آسیب‌های واردشده به اعضای بدن هنگام ابتلا به کرونا، همین پاسخ‌های ایمنی نامتعارف بدن باشد.
دکتر گراسبرگ دراین‌باره می‌گوید: «استفاده ترکیبی از روش‌های درمانی، راهکاری ثمربخش و مهم برای بهبود علائم کرونا است، به‌ویژه در موارد شدیدتر بیماری که هم به داروهای ضدویروس نیاز است و هم به داروهایی که با استفاده از آنها، بتوان پاسخ‌های ایمنی بدن را کنترل کرد.».
آیا امکان دسترسی به داروی رمدسیویر در ایران هم وجود دارد؟
به‌نقل از خبرگزاری ایرنا، بحث و گمانه‌زنی درباره تولید و عرضه داروی رمدسیویر در ایران چند روزی ادامه داشت. سرانجام، در ۲۵ تیرماه، سعید نمکی، وزیر بهداشت، در حاشیه جلسه هیئت‌دولت رسما از تولید ملی این دارو برای درمان کرونا خبر داد.
پیش از این تاریخ، محموله نسبتا کوچکی به‌صورت وارداتی در اختیار بیمارستان‌ها قرار گرفته بود که صرفا برای بهبود اوضاع بیمارانی استفاده می‌شد که در بخش مراقبت‌های ویژه بستری بودند. متأسفانه انواع جعلی دارو به بازار ناصرخسرو و بازارهای سیاه دیگر هم راه یافت و بعضا با قیمت‌های نجومی از ۵۰ تا ۶۰ میلیون تومان به فروش رسید.
در ایران نمونه‌هایی از داروی وارداتی رمدسیویر را در اختیار دانشگاه علوم پزشکی و مراکز دانشگاهی گذاشتند تا با انجام تحقیقات مربوطه، روند تولید و عرضه داخلی آن شروع شود و دیگر نیازی به واردات دارو نباشد. علت تأکید مقامات بر عرضه داخلی دارو، شرایط دشوار ایران در اوضاع تحریم‌ها است که دریافت کالا و خدمات از شرکت‌های خارجی را با محدودیت‌های زیادی روبه‌رو کرده است.
وزیر بهداشت در مراسم اجلاس رؤسای دانشگاه‌های علوم پزشکی که در دوشنبه ۳۰ تیرماه برگزار شد، بار دیگر از آغاز تولید و عرضه داخلی داروی رمدسیویر در ایران گفت و رسما این خبر را تأیید کرد.
در حال حاضر، سه شرکت ایرانی مسئول فعالیت برای تولید و عرضه دارو در ایران شده‌اند و قرار است سهمیه‌ای برای اختصاص دارو به بیمارستان‌ها، با توجه به تعداد بیماران بستری در بخش مراقبت‌های ویژه، معین شود. هدف این است که این داروی تزریقی صرفا در بیمارستان‌ها و داروخانه‌ها قابل‌دسترسی باشد تا کارایی آن برای مقابله با ویروس تحت‌تأثیر قرار نگیرد.
داروی رمدسیویر وارداتی در ایران حدود یک میلیون و دویست هزار تومان قیمت‌گذاری شده است. قیمت داروهای رمدسیویر ساخت داخل هم حدود نصف قیمت نمونه‌های وارداتی آن خواهد بود.
آیا با عرضه تجاری دارو، مقابله با کرونا امیدوارکننده‌تر می‌شود؟
در پایان، دوباره بر این نکته تأکید می‌شود که معرفی داروی رمدسیویر و سر زبان افتادن آن نباید ما را گمراه کند. درواقع، هنوز نمی‌توانیم با قطعیت، تأثیر مثبت آن در بهبود کرونا را تأیید کنیم. برای کسب اطلاعات بیشتر، باید منتظر ماند و دید در آینده چه پیش خواهد آمد.
به بیان دیگر، مصرف دارو راه رهایی از شر کرونا نیست و صرفا احتمال بهبود علائم و کاهش دوران نقاهت با استفاده از دارو وجود دارد.
به‌باور دکتر سیگل، بهترین راهکاری که در حال حاضر در دسترس داریم استفاده ترکیبی از داروها است که در بخش قبل، توضیح کامل درباره چگونگی آن داده شد. دکتر سیگل بر این باور است که این راهکار درمانی شاید وضعیت کنترل بیماری را تا حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد بهبود بخشد. به‌گفته او، بیش از همه، عواملی مثل سن، سابقه ابتلا به بیماری‌های دیگر و امکانات کمک‌تنفسی موجود در بیمارستان‌ها هستند که نقشی تعیین‌کننده در چگونگی وضعیت بیماران کرونایی خواهند داشت.
