چطور با استرس روزهای اول مدرسه فرزندمان کنار بیاییم؟
مهرماه بالاخره رسید و فصل مدرسه‌ها برای بچه‌ها دوباره از سر گرفته شد. بسیاری از این بچه‌ها کلاس‌اولی هستند و این نخستین تجربهٔ دوری از خانواده و والدین‌شان است. اما والدین هم به‌نوبهٔ خود در این تجربه شریک می‌شوند و استرس و دلواپسی‌ای به‌سراغ‌شان می‌آید که قبلا وجود نداشته است. این استرس به‌ویژه مادر خانواده را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد: به‌واسطهٔ احساسات مادرانه او، تحمل فرستادن فرزندان به محیطی ناآشنا برایش دشوارتر می‌شود. اگر شما هم چنین تجربه‌ای در پیش دارید و از همین حالا دلواپس شروع فصل مدارس شده‌اید، در ادامهٔ این مطلب با ما همراه باشید. در این مطلب با اتکا به اظهارنظرهای دو مشاور متخصص، شما را با راهکارها و نکته‌هایی آشنا خواهیم کرد که برای مدیریت استرس ناشی از شروع مدارس مؤثر خواهند بود.
به‌تازگی، یکی از مراکز آموزشیِ پرورش کودکان مطالعه‌ای آماری انجام داده است. در این برآورد، نظرسنجی از همۀ اعضای خانواده‌ها نشان می‌دهد: ۶۳ درصد معتقدند که مادرِ خانواده بیشترین استرس و فشار را هنگام شروع مدارس و روز اول مدرسه‌ها متحمل می‌شود.
این در حالی است که تنها ۲۷ درصد از خودِ کودکانی که باید به مدرسه می‌رفتند، نگرانی بیشتری در مقایسه با مادران‌شان داشتند.
به‌باور میشل لِوین (Michele Levin)، خانواده‌درمانگر، رسیدن به چنین نتیجه‌ای اصلا جای تعجب ندارد. او در این باره می‌گوید: «وقتی قرار است بچه‌ها برای بار اول به مدرسه یا مهدکودک بروند، والدین کار دشواری برای وفق‌دادن خودشان با شرایط جدید خواهند داشت که طبیعی است. برای خیلی از خانواده‌ها، این تجربه به‌منزلهٔ نخستین باری است که بخشی از کنترل و نظارت‌شان بر بچه‌ها را از دست می‌دهند.»
به‌نظر لوین، روز اول مدارس تقریبا برای همهٔ والدین دشوار و استرس‌زاست؛ ولی هستند پدر و مادرهایی که در این میان، برای وفق‌دادن خودشان با شرایط جدید، در مقایسه با دیگران به حمایت و کمک بیشتری نیاز دارند.
میشل لوین و دکتر سارا بُد (Dr. Sara Bode) ـ که در ادامه اظهارنظرهای او را هم بازگو می‌کنیم ـ در این زمینه برای ما راهکارهایی دارند. پدر و مادرها می‌توانند با استفاده از این راهکارها، دلواپسی و استرس‌شان را مدیریت کنند: استرسی که هنگام شروع فصل مدارس گریبان‌گیرشان می‌شود. در ادامه از جزئیات این راهکارها خواهیم گفت.
اهمیت تمرین‌کردن برای ایجاد عادات روزانهٔ جدید و رفتن به استقبال رویداد تازه
دکتر سارا بُد، متخصص اطفال و سخنگوی آکادمی پزشکی اطفال آمریکا است و در زمینهٔ سلامت کودک در مدرسه فعالیت می‌کند. او به مادرانی که نگرانی و استرس ناشی از روزهای اول شروع مدارس صبرشان را لبریز کرده است پیشنهاد می‌کند: مدت‌زمانی را صرف فکرکردن به ریشهٔ این نگرانی‌ها کنند و به‌دنبال راه‌وروشی برای برطرف‌کردن‌شان باشند.
او در این باره می‌گوید: «شاید راه برطرف‌کردن این نگرانی‌ها برای شما این باشد که پیش از شروع مدارس، با معلم‌ها، مدیر یا ناظم مدرسه ارتباط برقرار کنید و با آنها از نگرانی‌های‌تان صحبت کنید. چنین اقداماتی به این خاطر که درگیرتان می‌کند، با نوعی از احساس کنترل و تسلط بیشتر بر اوضاع همراه خواهد بود.»
بنا به گفتهٔ او، چنین آماده‌شدنی برای شروع مدرسه حکم تمرین‌کردن برای رویدادی را پیدا می‌کند که پیش‌ِرو دارید؛ همان‌طور که می‌دانید، با تمرین‌کردن می‌توان از پس هر کاری برآمد و بر آن مسلط شد.
این تمرین‌کردن علاوه بر موردی که گفته شد، به افزودن عادات روزمرهٔ جدید هم ربط پیدا می‌کند؛ به این معنا که از چند روز قبل از شروع مدارس، بهتر است وظایفی را که در آن هنگام خواهید داشت به عادات و کارهای روزمره اضافه کنید.
مثلا از چند روز قبل می‌توانید فرزندان‌تان را صبح‌ها زودتر از خواب بیدار کنید، لباس‌هایی که قرار است صبح‌ها بپوشند از شب قبل آماده کنید یا ساعت صرف صبحانه را از همین حالا مشخص کنید. به این صورت، تغییراتی که با شروع مدارس همراه می‌شوند، کمتر آزاردهنده و بیشتر قابل‌تحمل خواهند شد.
دکتر بُد در این باره می‌گوید: «اگر با پیداکردن راهی بتوانید صبح‌ها را با فرزندتان با کارهای مثبت شروع کنید، به‌مرور عادت روزمرهٔ تازه‌ای ایجاد می‌کنید و از شدت استرس و دلواپسی کم می‌کنید.»
جلوگیری از سرایت دلواپسی والدین به فرزندان
علت و ریشهٔ اصلی استرس در خیلی از پدر و مادرها، نگرانی درباره این است که کودک‌شان قرار است وارد محیطی کاملا جدید و ناآشنا شود؛ این مسئله می‌تواند باعث دلشوره آنها شود.
طبق گفته‌های میشل لوین، پدر و مادرها باید به‌خاطر داشته باشند که حق ندارند تجربه‌کردن فرزندان را کنترل کنند؛ آنها صرفا حق دارند واکنش خودشان در مواجهه با این رویداد جدید را کنترل کنند.
لوین از پدر و مادرها می‌خواهد که به‌خاطر داشته باشند وظیفه‌شان دور نگه‌داشتن فرزندان از عوامل استرس‌زا یا تجربه‌های ناخوشایند نیست؛ به‌جای چنین افکاری، پدر و مادرها بهتر است بر این متمرکز باشند که به فرزندان در درک بهتر احساسات‌شان کمک کنند: از آنها بخواهند راجع‌به این احساسات صحبت کنند و راهکارهایی برای کنارآمدن با دشواری‌های آینده در اختیارشان بگذارند.
لوین در این باره توضیح می‌دهد: «البته اینکه بخواهید ازقبل به استقبال شرایط جدید بروید و راجع‌به آن آگاهی پیدا کنید برای‌تان دشوار خواهد بود؛ اما شناخت و درک بهتر مسئله و تلاش برای کنارآمدن با آن، هم به‌نفع شما خواهد بود و هم به‌نفع فرزندان‌تان. به این صورت هر دو راحت‌تر به شرایط جدید عادت خواهید کرد.»
والدینی که دلواپس تجربهٔ جدید فرزندان‌شان هستند و تلاشی برای مخفی نگه‌داشتن این دلواپسی نمی‌کنند، شرایط را برای همه دشوارتر می‌کنند؛ چون این استرس و دلواپسی به فرزندان هم سرایت می‌کند. سارا بُد در این باره می‌گوید:
«در نهایت، این رفتار والدین است که تعیین‌کنندهٔ اصلی خواهد بود. چنین دلواپسی‌هایی فکر بچه‌ها را هم درگیر می‌کند: مثلا مدام سؤال کنند آیا مدرسه‌ای که انتخاب کرده‌اند گزینهٔ مناسبی است یا نه و یا راجع‌به این صحبت کنند که بچه‌ها با ورود به مدرسه، توانایی کنارآمدن با شرایط جدید را خواهند داشت یا اذیت خواهند شد.»
اهمیت کمک‌کردن به کودکان برای کنارآمدن با شرایط جدید و پذیرفتن آن
اما تنها والدین نیستند که با شروع فصل مدارس دچار استرس و دلواپسی می‌شوند. بیشتر فرزندان هم با چنین احساساتی سروکار پیدا می‌کنند. در این وضعیت، نقش والدین برای کمک‌کردن به آنها برای کنار آمدن با شرایط جدید مهم و حیاتی است.
سارا بُد در این باره می‌گوید: «هرچه بیشتر بتوانید از ناآشنایی این تجربهٔ جدید برای بچه‌ها کم کنید و به آنها در درک و شناخت بهتر اوضاع و شرایط در مدرسه کمک کنید، بهتر است. مثلا برنامه‌ای بگذارید و پیش از شروع مدارس، با فرزندتان به مدرسه جدیدش بروید؛ همچنین، راجع‌به تمامی چیزهایی صحبت کنید که باید در این محیط جدید انتظارش را داشته باشد؛ همین‌طور با هم راجع‌به این صحبت کنید که روز اول مدرسه احتمالا برایش چطور خواهد بود. با این کارها می‌توان به بچه‌ها کمک کرد.»
بنا به گفتهٔ او، اضافه‌کردن این کارها به عادات روزمرهٔ فرزندان نقش بسزایی در کنارآمدن آنها با شرایط جدید خواهد داشت.
البته بعضی از بچه‌ها در مقایسه با دیگران بیشتر دلشوره پیدا می‌کنند و مضطرب می‌شوند. در این صورت، بهتر است از امکاناتی استفاده کنیم که بعضی از مدرسه‌ها در اختیارمان می‌گذارند. سارا بُد در این باره می‌گوید: «از مسئولان مدرسه کمک بخواهید. آنها شما را در مسیر درست قرار خواهند داد. مثلا بعضی از مدرسه‌ها مشاوره با متخصص کودکان یا راهکار دیگری مثل این را پیشنهاد می‌کنند.»
کنارآمدن قهرمانانه با روز اول مدرسه
وقتی روز اول مدرسه‌ها از راه می‌رسد، بچه‌های کلاس‌اولی دچار تنش و نگرانی می‌شوند. این وضعیت کاملا معمولی و طبیعی است.
پدر و مادرهایی که ازقبل راجع‌به چگونگی کنارآمدن فرزندشان با شرایط جدید دلواپسی و استرس داشتند، در چنین شرایطی وسوسه می‌شوند که خداحافظی با فرزندشان را طولانی‌تر کنند. لوین و بُد پدرومادرها را از این کار منع می‌کنند. به‌توصیۀ این دو متخصص، والدین باید به همان برنامهٔ تعیین‌شده پایبند باشند و این خداحافظی را طولانی‌تر از حد معمول نکنند.
سارا بُد در این باره می‌گوید: «ما به والدین می‌گوییم که طولانی‌ترکردن این لحظهٔ جدایی، در حالت معمول، بچه‌ها را آرام نمی‌کند؛ بلکه شرایط را برای‌شان دشوارتر می‌کند. بعضی از بچه‌ها دچار اختلال اضطراب یا ناراحتی دیگری نظیر آن هستند و روز اول مدرسه برای‌شان دشوارتر از دیگران می‌شود؛ اما برای بچه‌های معمولی بهترین کار این است که واقع‌بینانه با آنها از تجربۀ جدیدشان صحبت کنیم و اجازه بدهیم با شرایط تازه کنار بیایند.»
به‌جای طولانی‌کردن لحظه جدایی، بهتر است به فرزندان قوت‌قلب بدهید: به آنها اطمینان بدهید که روزی عالی و پرنشاط خواهند داشت؛ در نهایت، آنها را با معلم‌شان تنها بگذارید. در بیشتر مواقع، معلم‌ها خودشان به‌خوبی می‌دانند چطور با بچه‌های کلاس‌اولی رفتار کنند تا راحت‌تر به شرایط جدید عادت کنند و بی‌قراری نکنند.
سارا بُد در این باره می‌گوید: «اغلب از معلم‌ها می‌شنوم که بچه‌ها ۱۰ دقیقه بعد از آنکه والدین‌شان مدرسه را ترک می‌کنند، آرام می‌شوند. این در حالی است که اگر والدین در مدرسه بمانند، دلشوره و استرس بچه‌ها بیشتر و بیشتر می‌شود.»
توصیه میشل لوین به والدین این است که در لحظهٔ خداحافظی، بر خودشان مسلط باشند، حتی اگر این کار برای‌شان چندان راحت نباشد. او در این باره می‌گوید: «وقتی بچه‌ای دلهره پیدا می‌کند، شروع به گریه‌وزاری می‌کند. او فرضا می‌گوید: “تو رو خدا تنهام نذار، مجبورم نکن برم.” در این وضعیت، طبیعی است که والدین او احساساتی، نگران و کلافه شوند.»
میشل لوین والدین را تشویق می‌کند تا در شرایطی مانند این، نقل‌قول موردعلاقه‌اش را به خاطر بیاورند:
آرامش و آسودگی‌خاطرت را با دیگران شریک شو. به آشوب و همهمهٔ دیگران نپیوند.
ال. آر. نوست
او اضافه می‌کند: «بهترین کار این است که در کمال آرامش‌خاطر، فرزندتان را درِ مدرسه پیاده کنید، در تمام طول مدت لبخند به لب داشته باشید و بعد که رفت، اگر دوست داشتید به گوشه‌وکناری بروید و کمی برای خودتان گریه کنید. تا جای ممکن، باید از نشان‌دادن واکنش‌های احساسی مانند این دربرابر چشمان فرزندتان خودداری کنید.»
برنامه‌ای را که ازقبل با فرزندتان چیده‌اید به یادش بیاورید؛ آنگاه به او بگویید که عاشقش هستید؛ سپس به معلمش اعتماد کنید تا عهده‌دار باقی کارها شود.
سخن آخر
شاید رعایت‌کردن این کارها به‌نظرتان آسان نیاید، اما در نهایت، هم برای شما و هم برای فرزندتان بهترین انتخاب‌های ممکن هستند. به این صورت، شرایط زودتر از آنچه فکرش را بکنید به روال طبیعی برخواهد گشت و مدرسه‌رفتن بچه‌ها هم مثل کارهای دیگر تبدیل به عادتی روزمره خواهد شد.
آیا روزهای اول مدرسه رفتن‌تان را به خاطر دارید؟ آیا فرزند کلاس‌اولی داشته‌اید و او را به مدرسه فرستاده‌اید؟ خوشحال خواهیم شد اگر تجربه‌های‌تان در این باره را با ما و خوانندگان در میان بگذارید. اگر هم خودتان راهکاری برای مدیریت استرس در این دوران داشته‌اید، حتما برای‌مان بنویسید.
