تنوع عصبی؛ نگرشی نوین به ناتوانی

چه می شد اگر مردم دنیا به اختلالاتی مانند ADHD ،اوتیسم و ناتوانی های یادگیری به چشم متفاوت نگاه می کردند نه نقص؟ چه می شد اگر این افراد به جای تلاش برای درمان و رفع این تفاوت ها ،عملکرد مغز خود را آن طور که هست می پذیرفتند؟ این ایده جالب اساس مفهوم تنوع عصبی است که می گوید نباید به تفاوت ها به چشم نقطه ضعف نگاه کرد.

تنوع عصبی چیست؟

هم زمان با گسترش اوتیسم روان شناسان تلاش کردند به جای ناهنجاری یا اختلال این عارضه را نوعی تفاوت عصبی معرفی کنند.اصطلاح تنوع عصبی برای اولین بار در ساتل ۱۹۹۷ توسط جامعه شناسی به اسم جودی سینگر معرفی شد که خود با اوتیسم دست و پنجه نرم می کرد و هدفش آگاهی بخشی عمومی در خصوص حقوق جامعه مبتلایان به اوتیسم بود . اگر چه این اصطلاح ابتدا فقط برای افراد مبتلا به اوتیسم به کار می رفت.بعد ها برای توضیح عارضه هتای دیگر مثل پیش فعالی یا نارساخوانی هم استفاده شد.

نوروتیپیک چیست؟

نوروتیپیک(Neurotypical) یعنی معمولی بودن از نظر عصب شناختی که معرف افرادی با رفتار مغزی استاندارد و رایج است. قبل از آنکه مفهوم تنوع عصبی مطرح شود، جامعه افراد نوروتیپیک را با بر چسب عادی معرفی می کرد. وسایرین را دچار ناهنجاری می دانست .افراد نوروتیپیک نیازی ندارند که به نحوه عملکرد مغز خود و تجلی آن در زفتارهایشان فکر کنند ،چون مثل اکثریت جامعه عمل می کنند .حتی بسیاری از آنها در تمام طول عمر خود متوجه نوروتیپیک نمی شوند.

البته این تعریف از ساختار مغزی کاملاً مبهم و نامعلوم است، چون هیچ کس نمی تواند استاندارد مشخصی برای فعالیت های مغزی انسان در نظر بگیرد و محدوده ای برای عادی بودن تعریف کند.

نورودیورجنت چیست؟

نورودیورجنت به افرادی اطلاق می شود که پیکر بندی عصبی غیر معمول دارند و عملکرد مغزی شان درست نقطه مقابل افراد نوروتیپیک است. معروف ترین نورودیورجنت عبارت اند از:

۱-اوتیسم؛

۲-سندروم آسپرگر؛

۳-دیسکلکولیا؛

۴-خوانش پریشی( دیسلکسیا)؛

۵-اختلال هماهنگی رشد (DCD ) ؛

۶-سندروم تورت(TS ).

حتی چپ دستی اختلالات هویت جنسی ،همجنس گرایی و بی جنس گرایی در این دسته قرار دارند. در گذشته این شرایط مشکل مشکل تلقی می شدند ،اما امروزه با توجه به درک بهتر تنوع عصبی، راه های مناسب تری برای مدیریت این تفاوت ها معرفی شده اند و حتی برخی از آنها مفید در نظر گرفته می شوند، مثلاً ممکن است قدرت درک یا خلاقیت فرد را چندین بار افزایش دهند یا انگیزه و اشتیاق فرد را زیاد کنند.حتی خصلت تکانشگری این افراد را می توان مزیت دانست،چون به راحتی حرف هایی می زنند که دیگران ازگفتنشان واهمه دارند.

تفاوت نوروتیپیک و نورودیورجنت چیست؟

با توجه به توضیحات ۲ بخش قبلی تفاوت های نوروتیپیک و نورودیورجنت را می توان در جدول زیر خلاصه کرد:

نوروتیپیک

افراد با پردازش  عملکرد مغزی استاندارد

بی اطلاع از نوروتیپیک بودن خود

انسان عادی تلقی شدن

نورودیور جنت

افراد با پردازش و عملکرد مغزی متفاوت با آنچه جامعه استاندارد می داند

آگاه به تفاوت های عملکرد مغزی خود

انسان غیر طبیعی تلقی شود

اثرات درک مفهوم تنوع عصبی بر اجتماع

زمانی که جامعه تنوع عصبی را بپذیرد  همه افراد نوروتیپیک و نورودیور جنت از اثرات این درک جمعی بهره مند می شوند.درک این مفهوم به ما  یاد می دهد که به جای تعیین درست و نقطه با آغوش باز توانمندی های متفاوت انسان ها را بپذیریم این یعنی  بهره گیری کامل از نقاط قوت منحصر به فرد افراد نورودیورجنت که نتتیج خوبی دنال دارد، از جمله:

۱-آزادی عمل کامل فرد نورودیورجنت برای انجام کارها به روش خاص خودش؛

۲-آوزش مفهوم تنوع عصبی به کارکنان ادارات یا دانش آموزان مدار

۳-اجرای شیوه های استخدام یا تدریس مناسب افراد نورودیورجنت.

افراد نورودیور جنت هنوز در جامعه با انگشت هایی اشاره گر مواجه اند که زندگی را برای آنها سخت می کنند.هر چه این تفاوت ها را بیشتر بشناسیم و مفهوم تنوع عصبی را بهتر درک کنیم بهتر می توانیم طرز تفکرمان درباره این افراد و رفتارمان با آنها را تغییر دهیم.

تنوع عصبی در مدرسه

دانش آموزان مطالب جدید را به روش های ختلفی پردازش می کنند . برخی از آنها هوش ریاضی دارند و در درس املا کمی ضعیف هستند و یا املای خوبی دارند و علاقه ای به زبان انگلیسی ندارند.اینها قابل درک اند اما برخی از دانش آموزان به خاطر تفاوت عملکرد سیستم مغزی در روند تحصیل دچار مشکل می شوند.خوشبختانه امروزه در فضای آموزشی مقهوم تنوع عصبی تا حد خوبی جا افتاده است که سبب می شود دانش آموزان نورودیورجنت هم مانند دانش آموزان نوروتیپیک فرصت رشد و تحصیل داشته باشند.

تنوع عصبی در محیط کار

برای افراد نورودیورجنت سازگاری با محیط کار کمی طول می کشد .این افراد به حد و مرز هایی نیاز دارند که تاًثیر پذیری اجتماعی و حواس پرتی آنها را کمتر کنند و همین تلاش همیشگی برای حفظ مرزها به مرور زمان بر عملکرد کاری و سلامت جسمی و روانی فرد اثر منفی می گذارد .اگر محیط کار با در نظر گرفتن تنوع عصبی طراحی شده باشد بخش زیادی از استرس کارکنان نورودیورجنت از بین می رود.کارمند در چنین محیطی نگران درخواست کمک یا طرح سوًالات خود نیست.

برخورد مناسب با افراد نورودیور جنت

اگر فکر و عملتان مثل اکثر افراد جامعه باشد بد نیست بدانید چطور از افراد نورودیور جنت حمایت کنید .افراد نوروتیپیک در دنیای امروزی از امتیازاتی برخوردارند که نورو دیورجنت ها از آنها محروم اند.

۱- اجازه دهید از خود دفاع کنند

در وجود همه ما بخشی هست که در شرایط سخت تلاش می کند از این افراد دفاع کند .احساس می کنیم اگر وارد عمل نشویم ، نمی توانیم حق خود را بگیرند .این روحیه حمایت همه جانبه در ظاهر فوق العاده است . اما در عمل زمینه ساز مشکلات زیادی می شود تا می توانید اجازه دهید خودشان مسئولیت دفاع از خود را داشته باشند . حتی اگر یکی ازعزیزانتان از شما درخواست کرد به جای او صحبت کنید .قبل از هر کاری مطمئن شوید نظرات و دیدگاه های او را تمام و کمال درک کرده باشید.

۲-از زبان فراگیر استفاده کنید

زبان فراگیر نوعی زبان غیر تبعیض آمیز است که اثری از نظرات کلیشه ای و پیش داوری ها در آن دیده نمی شود.اگر می خواهید بگویید کسی دقت نظر کفی ندارد از واژه کور استفاده نکنید یا اگر کسی پر خاشگری می کند نگویید روانی است. معنای متفاوت ذهن فرد را نورودیورجنت را در هاله ای از ابهام فرو می برند .حتی استفاده از نام برخی از اختلالات برای توصیف ویژگی های شخصیتی افراد درست نیست .مثلاً اگر می خواهید بگویید خیلی به نظم اهمیت می دهد هرگز نگویید من به شدت OSD دارم همین که بگویید به نظم  و سازمان دهی اهمیت می دهید کافی است.

۳-آنها را مجبور به حرف زدن نکنید

بسیاری از افراد نوروتیپیک در مواجهه با افراد نورودیورجنت درباره زندگی آنها کنجکاو می شوند و این کنجکاوی را نشان می دهند ،در حالی که توضیح دادن این مسائل برای افراد نورودیور جنت بسیار دشوار است .پس حتی اگر کنجکاو شدید درباره آنها بیشتر بدانید سر بحث را باز کنید و نشان دهید که هر وقت نیاز به گفت و گو داشته باشند می توانند روی شما حساب باز کنند اما از جانب شما هیچ اجباری نیست.

۳-کلام آخر

مغز انسان ساختار عملکرد مشخصی دارد اما هیچ دو مغزی درست مثل هم عمل نمی کند و یکی نیست.مفهوم تنوع عصبی مطرح شده است تا همین تفاوت ها را توضیح دهد .فراموش نکنید افراد نورودیورجنت غیر طبیغی نیستند یا لزوماً بهره هوشی کمتری ندارند ، بلکه سیستم عصبی آنها براای دریافت و پردازش اطلاعات و واکنش به آنها متفاوت عمل می کند و این منجر به تفاوت چشمگیراین افراد در ترجیحات اجتماعی ، روش های یادگیری ،راه های برقراری ارتباط و درک آنها از محیط اطراف می شود.برنامه های مختلف به این عزیزان کمک می کند با بهره گیری از نقاط قوت خود زندگی شاد و سالمی داشته باشیم.