محاربه چیست؛ شرایط تحقق و تفاوت آن با افساد فی‌الارض

یکی از جرایمی که ددر قوانین ایران، از آن به جرم علیه امنیت و آسایش عمومی مردم و تلاش در جهت نا امنن جامعه یاد شده.، جرم محاربه است. در این نوشتار می کوشیم ، به طور خلاصه تعریفی از جرم محاربه و تفاوت آن با جرم افساد فی الارض که غالباً باهم یکی گرفته می شوند ارائه کنیم.

ریشه واژه محاربه، (حرب) است و در اصل به معنای (سلب ) و گرفتن است. محاربه در فقه به معنای سلاح کشیدن به روی مردم به قصد ترساندن آنان است. به فتوای فقها هر کسی که آشکارا و به زور ، مال دیگری را بگیرد یا مردم را به اسارت ببرد، محارب است . در قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲ در ماده ۲۷۹، کشیدن سلاح به قصد جان، مال، ناموس مردم یا ارعاب آنها، به نحوی که موجب نا امنی در محیط شود، محاربه است.

جرم محاربه

چنانکه اشاره شد، جرم محاربه بنابر ماده ۲۷۹ قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲ عبارت است از کشیدن سلاح به ثصد جان،مال، ناموس مردم یا ارعاب آنهاست به نحوی که موجب ناامنی شود. این جرم در صورتی تحقق می یابد که نتیجه آن یعنی ناامنی در محیط رخ دهد، بنابراین چنانچه به هر دلیل مجرم نتواند این نتیجه را ایجاد کند محارب به شمار نمی رود.برای نمونه شخصی  به  قصد سرقت از مغازه ای وارد آن شود و با نشان دادن اسلحه  ی خود اموالی  را از آن مغازه سرقت می کند این رفتار سبب ناامنی در محیط نمی شود و عمل او جنبه عمومی ندارد،از این رو محارب نیست . اما ممکن است به مجازات جرایمی هم چون شروع به محاربه ،تهدید،حمل سلاح غیر مجاز،سرقت مسلحانهو…محکوم شود.

در ادامه ماده ۲۷۹ نیز این نکته بیان شده است هر گاه کسی با انگیزه ی شخصی به سوی یک یا چند شخص خاص سلاح بکشد و عمل او جنبه عمومی نداشته باشد و نیز کسی که روی مردم سلاح بکشد، ولی در اثر ناتوانی موجب سلب امنیت نشود محارب به شمار نمی رود. به کارگیری واژه ی مردم در این ماده دلالت بر این دارد که برای صدق عنوان محاربه باید نوعی(عمومیت) در جرم وجود داشته باشد.

منظور از سلاح  هم هر ابزاری است که در درگیری میان انسان ها به کار می رود . مانند شمشیر، کمان و نیز سلاح هی امروزی هم چنین  منظور ازکشیدن سلاح  در جرم محاربه، نمایش علنی آن است . در این حالت لزوماً  نیازی نیست   که مرتکب از سلاح استفاده کند و باآن شلیک کند،بلکه صرف علنی کردن آن کفایت می کند . پس شخصی که اسلحه به دست وارد محلی  عمومی می شود و حتی بدون شلیک کردن مردم را می ترساند محارب است.

شرایط تحقق جرم محاربه

علاوه بر کشیدن سلاح  قصد خاص تعرض به جان،مال یا ناموس مردم، برای تحقق این جرم ضرورت دارد ، کسی که مثلاً از ترس به دیگران شلیک هوایی  می کند نمی توان محارب دانست . اما اگر قصد اولیه فردی سرقت باشد و به این منظور سلاح بکشد ولی بداند که عمل او موجب سلب امنیت مردم می شود، محارب محسوب خواهد شد . به عبارت دییگر قصد تبعی او به آگاهی اش به اینکه این عمل در هر صورت امنیت عمومی مردم را صلب می کند ، سبب خواهد شد که وی را نیز محارب به شمار آوریم.

مجازات جرم محاربه

به موجب ماده ۳۸۲قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲، مجازات محاربه عبارت است از: اعدام،صلب،قطع دست راست و پای چپ و نفی بلد.نفی بلد به معنای تبعید است و صلب به معنای به صلیب کشیدن است. به هر حال این مجازات در حال منسوخ شدن است. و قضات به این مجازات حکم نمی دهند. انتخاب اینکه کدام یک از این مجازات ها متناسب با جرم ارتکابی محارب است برعهده قاضی است.

افساد فی‌الارض و تفاوت آن با محاربه

قانون گذار در ماده ۲۸۶ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲ جرم افساد فی الارض را بیان کرده و می گوید : هر کس به طور گسترده مرتکب جنایت علیه تمامیت جسمانی افراد شود، جرائم علیه امنیت داخلییا خارجی کشور ، نشر اکاذیب اخلال در نظام اقتصادی کشور، احراق و تخریب ، پخش مواد سمی و میکروبی خطرناک یا دایر کردن مراکز فساد و فحشا را معاونت در آنها معاونت گردد.به گونه ای که موجب اخلال شدید در نظم عمومی کشور ، ناامنی یا ورود خسارت عمده به تمامیت جسمانی افراد یا اموال عمومی و خصوصی  با سبب اشاعه فساد یا فحشا در حد وسیع شود،مفسد فی الارض به شمار رفته و به مجازات اعدام محکوم می شود.

مفهوم ماده ۲۸۶ بسیار گسترده است و رفتارهای مجرمانه ی بسیاری را در بر می گیرد.ویژگی مهم این گستردگی رفتار مجرمانه و نتایج حاگی را نداشته باشد صل از آن است. هر کدام از رفتارهای ذکر شده در این ماده اگر ویژگی گستردگی را نداشته باشد ،خودجرم مستقلی به شمار می روند . و در قوانین گوناگون دارای مجازات ویژه خود هستند . برای نمومه به جرم  دایر کردن مراکز فساد و فحشا در ماده ۶۳۹ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات اشاره شده است.اما هنگامی که این جرم در ابعادی گسترده  رخ می دهد و قربانیان بسیاری را در بر می گیرد ، افساد فی الارض به شمار می رود و مجازات سنگین آن اعدام را در پی دارد .به عبارت دیگر جرم افساد فی الارض مجموعه ای ازجرایم علیه امنیت و آسایش عمومی جرایم علیه امنیت و نیز جرایم علیه عفت و اخلاق عممی را که به طور گسترده رخ داده اند و داارای نتایجی وسیع هستند در بر می گیرند.