آشنایی با انواع بانک و کارکردهای آنها

بانکداری و فعالیت‌های بانکی امروزه بسیار گسترش یافته‌اند و انواع بانک‌‌ ها با اهداف و قوانین گوناگون شکل گرفته‌اند. در واقع مفهوم بانکداری، فراتر از آن چیزی است که بیشتر مردم فکر می‌کنند. برای آشنایی با انواع بانک‌ ها و خدمات آنها، ادامه‌ی این مطلب را بخوانید.

مفهوم بانکداری فراتر از آن چیزی است که بیشتر مردم می‌اندیشند. همه‌ی بانک‌ها ساختار مشابه ندارند و برای اهداف یکسان تأسیس نمی‌شوند. برخی از انواع بانک برای پاسخگویی به نیازهای افراد بر اساس محل زندگی آنها تاسیس می‌شوند، برخی دیگر برای سرمایه‌گذاران مناسب‌اند. تعدادی از بانک‌ها برای کارمندان و کارکنان یک شرکت یا صنعت خاص تأسیس می‌شوند و برخی دیگر برای پاسخگویی به نیازهای بانکی در تجارت ایجاد می‌شوند. در ادامه تعدادی از انواع رایج بانک را معرفی می‌کنیم.

بانک‌های محلی

این بانک‌ها، خرده‌بانک‌هایی هستند که برای پاسخگویی به نیازهای بانکی جوامع محلی ایجاد می‌شوند. عموما اهالی آن محله مدیر بانک را می‌شناسند و معمولا مدیر بانک محلی در فعالیت‌های اجتماعی و حتی در اداره‌ی امور محلی شرکت دارد. این نوع از بانک‌ها، همه‌ی فعالیت‌های بانکی یک جامعه‌ی محلی را انجام می‌دهند. این فعالیت‌ها عبارت‌اند از رسیدگی به حساب‌های بانکی، پرداخت قبوض و صورت‌حساب‌ها، انتقال وجه، امور مرتبط با دریافت و پرداخت وام، خدمات بیمه، بازنشستگی و سرمایه‌گذاری.

کارکنان بانک‌های محلی عبارت‌اند از تحویل‌داران، مدیران بانک‌ها، مسئولان وام، تحلیل‌گران اعتبار، مشاوران اقتصادی و مشاوران بازنشستگی. مشتریان این بانک‌ها، پول‌های خود را در این بانک‌ها سپرده می‌گذارند، برای خرید مسکن و ماشین وام می‌گیرند و حقوق خود را از این بانک‌ها دریافت می‌کنند. اگر مشتری خودش صاحب کسب‌و‌کار باشد، برای دریافت خدمات مرتبط با دادوستد مثل دریافت دستگاه کارت‌خوان و غیره به این بانک‌ها مراجعه می‌کند.

بانک سرمایه‌گذاری

بانک سرمایه‌گذاری که در ایران شرکت تأمین سرمایه نامیده می‌شود، یک مؤسسه‌ی مالی است که با انجام معاملات اوراق بهادار به جذب سرمایه برای مشتریان خود می‌پردازد. این معاملات عبارت‌اند از معاملات اوراق مشتقه، بازارگردانی، ادغام و تملک (M&A)، معاملات ارز، تجارت کالا، خرید سهام و اوراق بهادار و غیره.

مشاغل موجود در بانک سرمایه‌گذاری عبارت‌اند از تحلیل‌گران اقتصادی، تحلیل‌گران اعتبار، نمایندگان سرمایه‌گذاران، مشاوران، تحلیل‌گران تقلب و متخصصان فناوری اطلاعات. مشتریان یک بانک سرمایه‌گذاری می‌توانند افراد، شرکت‌ها و مؤسسات تجاری، صندوق‌های بازنشستگی یا ادارات دولتی باشند.

بانک‌های سرمایه‌گذاری، سه بخش متمایز دارند؛ بخش جلوسازمانی یا فرونت‌آفیس (front office)، بخش میان‌سازمانی یا میدل‌آفیس (middle office) و بخش پشت‌سازمانی یا بک‌آفیس (back office). به این ترتیب، مشاغل موجود در چنین بانکی، تنوع زیادی دارند.

فرونت‌آفیس، جایی است که همه‌ی تراکنش‌های بانک مثل خرید، فروش و خدمات تجاری مختلف انجام می‌شود. این بخش ممکن است شامل این موارد باشد: مدیریت سرمایه‌گذاری، معاملات ارزی جهانی، بانکداری تجاری، تملک و ادغام، سرمایه‌‌گذاری مالی، افزایش سرمایه، تجارت کالا و غیره. بخش فرونت‌آفیس، قسمتی نیز برای تحقیقاتی دارد. البته این بخش تحقیقاتی را نباید با بخش ارزیابی ریسک اشتباه گرفت که در قسمت میدل‌آفیس توضیح خواهیم داد. فعالیت‌های بخش تحقیقاتی فرونت‌آفیس باید کاملا جدا از فعالیت‌های سرمایه‌گذاری انجام شود چرا که گزارش‌های مرتبط با سرمایه‌گذاری‌های بانک بر جایگاه تجاری آن تأثیر می‌گذارد.

بخش میان‌سازمانی یا میدل‌آفیس، همه‌ی استراتژی‌های و فعالیت‌های مدیریتی بانک، از جمله کنترل مالی دارایی‌های بانک، حضور در بازار و سودآوری را هدایت می‌کند. مدیران و کارکنان این بخش بر همه‌ی ریسک‌های اعتباری و بازاریابی در وضعیت مالی بانک نظارت می‌کنند و اطمینان حاصل می‌کنند که هیچ‌گونه ریسک یا خطا و دستکاری اعتباری صورت نگرفته است.

بخش پشت‌سازمانی بانک‌های سرمایه‌گذاری، همه‌ی پشتیبانی‌های اطلاعاتی و فناوری بانک را مدیریت و بر آنها نظارت می‌کند. همچنین رسیدگی به تراکنش‌ها و عملیات انجام شده توسط بانک برعهده‌ی این بخش است. واحدهای ارزیابی و تطبیق (Compliance departments) وظیفه‌ی نظارت و تطبیق همه‌ی عملیات بانکی با قوانین و اصول را بر عهده دارند و ممکن است در بک‌آفیس یا میدل‌آفیس قرار بگیرند چرا که به نوعی، بخشی از تحلیل ریسک عملیاتی بانکی است.

بانکداری خرد

این بانک‌ها، نهادهایی هستند که مستقیما به مشتریان خدمات ارائه می‌دهند، مثل افتتاح و بررسی حساب‌ها، ارائه‌ی حواله‌های بانکی، ارائه‌ی کارت اعتباری و گاهی خدمات وام و بازنشستگی. این بانک‌ها می‌توانند بانک‌های محلی بدون شعبه باشند یا یک شعبه از بانک‌های تجاری یا بانک‌های دولتی که برای ارائه‌ی خدمات به مشتریان شخصی و محلی تأسیس می‌شوند.

اتحادیه‌های اعتباری و بانک‌های ارائه‌دهنده‌ی وام و سپرده‌ی سرمایه هم می‌توانند زیرمجموعه‌ی بانکداری خرد قرار بگیرند؛ البته اتحادیه‌های اعتباری عموما خدمات سرمایه‌گذاری و تجارت را هم هدایت می‌کنند. بانکداری خرد در صنعت بانکداری به عنوان بازویی برای بازاریابی انبوه بانک‌ها شناخته می‌شود که خدمات مختلف را در مکان واحد به مشتریان عرضه می‌کنند و همه‌ی تراکنش‌های مالی مشتریان را در یک بانک انجام می‌دهند.

بسیاری از خرده‌بانک‌ها خدمات کوچک تجاری مثل ارائه‌ی وام یا خطوط اعتباری را به سایر خدمات خود مثل رسیدگی به حساب‌های بانکی افزوده‌اند تا مشتریانی را که علاوه بر رسیدگی به حساب‌های شخصی به خدمات بانکی دیگری هم احتیاج دارند، حفظ کنند. مشاغل موجود در خرده‌بانک‌ها عبارت‌اند از مدیران شعبه‌ها، مسئولان وام، تحویل‌داران و مشاغل مدیریتی متعدد.

معمولا خرده‌بانک‌ها ساختمانی دارند که به‌راحتی در دسترس مشتریان است، اما بانک‌های مجازی و آنلاین هم روز‌به‌روز در حال توسعه هستند که خدمات خود را فقط از طریق اینترنت یا تلفن ارائه می‌کنند و هیچ مکان مشخصی ندارند که مشتریان به طور فیزیکی به آنها مراجعه کنند.

این بانک‌ها خدماتی از قبیل نگهداری حساب‌ها، ارائه‌ی وام، پرداخت حواله‌های بانکی و سایر خدمات بانکداری را می‌توانند به مشتریان ارائه دهند اما خدمات تجاری و خدمات مربوط به شرکت‌های تسویه‌ی وجوه را معمولا انجام نمی‌دهند.

خرده‌بانک‌ها با ارائه‌ی خدماتی مثل حساب‌های بازنشستگی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، صندوق‌های سرمایه‌گذاری بازار پول و گواهی سپرده، خدمات سرمایه‌گذاری و کارگزاری را نیز به مشتریان عرضه می‌کنند. خدمات کارگزاری در خرده‌بانک‌ها، معمولا به جای مدیریت سرمایه‌‌گذاری و کارگزاری واقعی، از طریق رسیدگی به خرید و فروش و قراردادهای مشتریان انجام می‌شود. زمانی که یک خرده‌بانک، خدماتی از قبیل وام‌های تجاری یا سرمایه‌گذاری و بازنشستگی را به مشتریان ارائه می‌کند، شاید به دلیل محدودیت قوانین و کمبود منابع، این خدمات را در قالب یک عرضه‌کننده‌ی ثالث یا بانک مادر ارائه می‌دهد.

امروزه با گسترش استفاده از اینترنت، خدمات بانکداری آنلاین و دستگاه‌های خودپرداز، خرده‌بانک‌های کمتری در یک مکان فیزیکی فعالیت می‌کنند. امروزه به طور فزاینده‌ بانک‌ها و نهادهای تجاری از مشتریان می‌خواهند تا برای دریافت خدمات بانکی از خدمات پرداخت مستقیم، دستگاه‌های خودپرداز، گوشی‌های هوشمند و اینترنت استفاده کنند.

مشتریانی که به اینترنت دسترسی ندارند یا توانایی استفاده از آن را ندارند در بانک‌های فیزیکی پذیرفته می‌شوند اما به مرور زمان در آینده، بانک‌های کمتری خدمات فیزیکی بانکداری را به رایگان در اختیار مشتریان قرار خواهد داد.

بانک تجاری

بانک تجاری، یک نهاد مالی است که با نگهداری سپرده‌ها و ارائه‌ی وام به مشتریان درآمد کسب می‌کند و خدمات مالی مختلفی را به مشتریان عرضه می‌کند و با سرمایه‌گذاری سپرده‌ها به سود دست می‌یابد. مشتری بانک تجاری خدمات مشابه خرده بانک‌ها را دریافت می‌کند، مثل سپرده‌گذاری و رسیدگی به حساب‌ها، گواهی سپرده، دریافت وام، خدمات کارت‌های اعتباری و پیش‌پرداخت.

تفاوت اصلی این دو نوع بانکداری این است که بانک‌های تجاری معمولا بر مشتریان تجاری و وام‌های کوتاه‌مدت یا خطوط اعتباری برای شرکت‌ها تمرکز دارند. یک بانک تجاری می‌تواند یک بانک محلی مجزا یا شعبه‌ای از بانک‌های ملی و دولتی یا اتحادیه‌های اعتباری باشد. مشاغل موجود در این بانک با سایر بانک‌ها یکسان است. بانک‌های تجاری بر خلاف بانک‌های سرمایه‌گذاری، معمولا با استفاده از منابع موجود و سرمایه‌های خود و درآمد حاصل از سرمایه‌گذاری‌ به مشتریان وام می‌دهند و سرمایه‌ی خارجی جذب نمی‌کنند.

امروزه برای مشتریان تفاوت بین اتحادیه‌های اعتباری، بانک‌های تجاری، خرده‌بانک‌ها و مؤسسات مالی ارائه‌دهنده‌ی وام کمی مبهم است. چرا که همه‌ی این نهادهای مالی به نظر می‌رسد که خدمات یکسانی ارائه می‌کنند. تفاوت اصلی این بانک‌ها در قوانینی است که امنیت حساب‌ها و فعالیت‌های انجام شده در پشت صحنه‌ی بانک‌ها را تأمین می‌کند. یک مشتری آگاه، باید برای انتخاب بهترین بانک که خدماتی متناسب با نیازهایش ارائه می‌کند تحقیق کند و مطمئن شود که بانک یا مؤسسه‌ی انتخاب شده قابل اطمینان است و خدمات مورد نیاز را به‌راحتی به مشتریان ارائه می‌کند.