تست خواب یا پلی‌سومنوگرام چیست؟ چرا و چگونه انجام می‌شود؟

احتمالا شما هم گاهی دچار کم خوابی، خواب زیاد یا مشکلاتی شبیه به آن بوده‌اید. اختلالات خواب را می‌توان با تست خواب بررسی کرد. پزشک، در صورت لزوم، تست خواب تجویز می‌کند تا فعالیت مغزی و اطلاعات مربوط به حالت خواب مثل حرکات بدنی، نفس‌کشیدن، سطح اکسیژن و ضربان قلبتان را بررسی ‌کند و براساس اطلاعات به‌دست‌آمده، چرخه و اختلالات خواب شما را تشخیص دهد. اما تست خواب یا پلی‌سومنوگرام (polysomnogram) چیست و چگونه انجام می‌شود؟ برای رسیدن به جواب این سؤال، در این مقاله با ما همراه باشید.

چرا تست خواب انجام می‌شود؟

فرایند طبیعیِ خوابیدن با مرحله‌ای از خواب شروع می‌شود که خواب با حرکات آهسته چشم (NREM) نامیده می‌شود. در طول این مرحله، امواج مغزی شما کاهش قابل‌توجهی دارد که الکتروانسفالوگرافی (EEG) آنها را ثبت می‌کند.

در طول NREM، برخلاف مراحل بعدی خواب، چشم شما حرکات سریع از یک سمت به سمت دیگر را ندارد. بعد از گذشت یک یا دو ساعت از خواب NREM، فعالیت مغز دوباره سرعت می‌گیرد و خواب با حرکات سریع چشم (REM) شروع می‌شود. اختلالات خواب می‌توانند فرایند خواب را مختل کنند. تست خواب برای تشخیص چنین اختلالاتی انجام می‌شود.

در شرایط زیر، ممکن است پزشک تست خواب را پیشنهاد دهد:

• آپنه خواب یا سایر اختلالات تنفسی مربوط به خواب: در این حالت تنفس شما به‌طور مکرر در طول خواب قطع می‌شود و دوباره برمی‌گردد؛
• اختلال حرکت دوره‌ای اندام: در این اختلال، در طول خواب، مدام پاهایتان را جمع و باز می‌کنید. این اختلال گاهی با سندروم پای بیقرار همراه است؛
• حمله خواب یا نارکولپسی (Narcolepsy)‌: در این حالت نوعی خواب‌آلودگی غافلگیرکننده روزانه را تجربه می‌کنید و ناگهان دچار حمله خواب می‌شوید؛
• بی خوابی؛
• رفتارهای غیرطبیعی در خواب: اگر طی خواب فعالیت‌های غیرطبیعی مثل راه رفتن در خواب یا حرکات زیاد داشته باشید، ممکن است پزشک تست خواب را برایتان تجویز کند؛
• اختلال رفتار خواب REM: در این اختلال همان ‌طور‌ که خواب هستید، رؤیاها یا خواب‌هایتان را اجرا می‌کنید.

انواع تست خواب

چهار نوع تست خواب وجود دارد:

۱. تست خواب شبانه (PSG)

خواب کلی و بعضی از عملکردهای بدنی مثل نفس‌کشیدن، سطح اکسیژن خون، ریتم قلب و حرکت اندام‌ها را نشان می‌دهد.

۲. تست تشخیصی تأخیر چند‌گانه خواب در طول روز (MSLT)

این آزمایش به تشخیص حمله خواب کمک می‌کند و میزان خواب‌آلودگی شما در طول روز را بررسی می‌کند. همچنین سرعت و تعداد دفعات ورود به مرحله خواب REM را نشان می‌دهد. این آزمایش صبح و بعد از تست خواب شبانه (PSG) انجام می‌شود.

۳. ارزیابی PSG و تیتراسیون CPAP طی دو شب

در شب اول، شما کنترل و ارزیابی می‌شوید. اگر تیم پزشکی آپنه خواب را در شما تشخیص دهد، در شب دوم، فشار هوای مناسب برای درمان CPAP (فشار مثبت دائمی جریان هوا) محاسبه می‌شود. در این روش درمانی، هوا از طریق ماسکی که به‌طور خاص برای بینی طراحی شده است، وارد مسیر هوایی شما می‌شود. در ادامه، بیشتر با این دستگاه و دستگاه‌های دیگر آشنا می‌شوید.

۴. PSG با تیتراسیون CPAP در یک شب

این آزمایش زمانی انجام می‌شود که تیم پزشکی در نیمه اول آزمایش شب، آپنه خواب متعادل یا شدید را کشف کند یا به آن مشکوک شود. در نیمه دوم آزمایش در همان شب، تست میزان CPAP موردنیاز برای درمان آپنه انجام می‌شود.

عوارض جانبی تست خواب

پلی‌سومنوگرافی یک آزمایش بی‌خطر و بدون درد است. شایع‌ترین عارضه جانبی این آزمایش التهاب پوستی است. این عارضه به‌دلیل چسبی به ‌وجود می‌آید که برای اتصال حسگرها به پوست‌تان استفاده می‌شود.

چطور برای تست خواب آماده شوید؟

اقدامات قبلی

برای اجرای این آزمایش، پزشک به شما می‌گوید که ‌آیا می‌توانید داروهایتان را مثل قبل مصرف کنید یا باید مصرف آنها را قبل از آزمایش متوقف کنید. در روز آزمایش، هیچ‌گونه کافئین و الکلی استفاده نکنید، زیرا می‌تواند در نتیجه آزمایش اختلال ایجاد کند و علائم بعضی از اختلالات خواب را بیشتر کند.

در روز قبل از آزمایش، خواب بعد‌از‌ظهر توصیه نمی‌شود. می‌توانید درمورد حمام‌رفتن یا دوش‌گرفتنِ قبل از آزمایش سؤال کنید؛ اما نباید از لوسیون، ژل، ادکلن یا مواد آرایشی استفاده کنید، زیرا می‌تواند در استفاده از الکترودها اختلال ایجاد کند.

برای آزمایش چه چیزی همراه داشته باشید؟

اگر به‌طور معمول هنگام خواب، از لباس راحتی، کتاب یا مجله و بالش خاصی استفاده می‌کنید، آنها را همراه خود داشته باشید. می‌توانید دوست یا عضوی از خانواده را تا زمان خواب، به‌عنوان همراه ببرید که به شما احساس راحتی بیشتری می‌دهد.

از تست خواب چه انتظاری دارید؟

در طول آزمایش

عصر به مرکز خواب می‌روید و تمام شب آنجا می‌مانید. یک اتاق اختصاصی در مرکز خواب یا بیمارستان خواهید داشت که شبیه به اتاق هتل و در طول آزمایش، تاریک و ساکت است. زمانی ‌‌که می‌خوابید، متخصصان در اتاق دیگری در همان نزدیکی هستند تا شما را تحت‌نظر بگیرند.

اتاق شما یک دوربین فیلم‌برداری دارد تا متخصصان بتوانند ببینند که با خاموش‌شدن لامپ‌ها، در طول خواب، چه اتفاقاتی می‌افتد. همچنین یک دستگاه صوتی هم وجود دارد که می‌توانید از‌ طریق آن با متخصصان در ارتباط باشید. اتاق شما یک سرویس‌بهداشتی شخصی دارد؛ فقط در‌صورت‌ لزوم، به متخصصان اطلاع دهید تا اتصال شما به تجهیزات تست خواب را قطع کنند.

در وهله اول، ممکن است تمام تجهیزات و مشاهده‌ها ناراحت‌کننده به ‌نظر برسند، اما بیشتر افراد بدون هیچ مشکلی به خواب می‌روند.

تجهیزات مورداستفاده

متخصصان الکترودهایی را روی صورت، پوست سر، شقیقه، قفسه سینه و اندام‌هایتان قرار می‌دهند که مثل چسب نواری چسبنده است. این دستگاه، با سیم‌هایی، پیام‌هایی الکتریکی از مغز و فعالیت عضلانی بدن به تجهیزات کامپیوتری ارسال می‌کند. زمانی‌ که به خواب می‌روید، این پیام‌ها به‌طور دیجیتالی فعالیت مغزی، ضربان قلب، ریتم قلب و فشار خون شما را ثبت می‌کنند.

طول سیم‌ها به‌اندازه‌ای بلند است که به‌راحتی بتوانید حین خواب تکان بخورید. همچنین گیره‌ای روی انگشتان یا گوشتان قرار می‌گیرد تا میزان اکسیژن خون شما را بسنجد. اگر نیاز داشتید که از جای‌ خود بلند شوید، متخصصان می‌توانند سیم‌ها را از بدن شما جدا کنند.

در طول آزمایش، ممکن است متخصصان از دستگاه فشار مثبت هوا (PAP) برای آپنه خواب استفاده کنند. در این دستگاه، از یک ماسک بینی استفاده می‌شود که از طریق آن، جریان ملایم هوا برای تقویت تنفس‌تان منتقل می‌شود.

فشار مثبت دائمی هوا (CPAP) نوعی PAP است. این دستگاه با فرستادن جریان مثبت دائمی هوا، سعی می‌کند تا در حین خواب، مسیر هوایی شما را باز نگه دارد. ممکن است برای بعضی افراد، دستگاه فشار مثبت دوسطحی هوا (biPap یا bPap) انتخاب راحت‌تری باشد. این دستگاه در زمان دَم فشار بیشتر و در زمان بازدم فشار کمتری وارد می‌کند.

قبل از خوابیدن و شروع آزمایش، شاید این فرصت را داشته باشید که از دستگاه استفاده کنید؛ در این صورت اگر در میانه شب، متخصصان پیشنهاد کردند که از این دستگاه استفاده کنید، غافلگیر نمی‌شوید. درصورت لزوم، ممکن است در طول مطالعه از اکسیژن برای تقویت تنفس‌تان استفاده شود.

هرچند ممکن است در مرکز خواب، به‌ همان راحتیِ خانه به خواب نروید، این موضوع بر نتیجه آزمایش تأثیری ندارد. برای دستیابی به نتایج دقیق پلی‌سومنوگرافی، به خواب کامل شبانه نیازی نیست.

سایر تست‌های خواب و تجهیزات

• الکتروانسفالوگرام (EEG) برای اندازه‌گیری و ثبت فعالیت امواج مغز؛
• الکترومیوگرام (EMG) برای ثبت فعالیت عضلانی مثل حرکات صورت، دندان قروچه و حرکات پا؛ همچنین به تشخیص مرحله خواب REM کمک می‌کند؛
• الکترواِکولوگرام (EOG) برای ثبت حرکات چشم: این حرکات مراحل مختلف خواب به‌خصوص خواب REM را نشان می‌دهد؛
• الکتروکاردیوگرام (EKG) برای ثبت ضربان و ریتم قلب؛
• حسگر جریان هوای بینی برای ثبت جریان هوا؛
• میکروفن خروپف برای ضبط خرناس یا خروپف؛
• بررسی حرکات قفسه سینه و شکم در حین خواب.

بعد از تست خواب

در هنگام صبح، متخصصان حسگرهای چسبیده به پوست‌تان را برمی‌دارند و شما سراغ فعالیت‌های روزمره خود می‌روید.

مدتی طول می‌کشد تا متخصصِ خواب هزاران صفحه اطلاعات مربوط به آزمایش را بررسی کند؛ سپس نتایج را برای پزشک شما می‌فرستند. پزشک بعد از مشاهده نتایج، درمورد آن و مراحل بعدی کار با شما صحبت می‌کند.

نتایج تست خواب

داده‌های به‌دست آمده می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• چه‌مدت در هر مرحله از خواب می‌مانید؛
• آیا نفس‌تان بند می‌آید یا مشکل تنفس دارید؛
• آیا خروپف می‌کنید؛
• وضعیت بدنی شما چگونه است؛
• حرکات اندام‌ها چطور است؛
• الگوهای فعالیت غیرطبیعی مغز وجود دارد یا نه.

همچنین تست خواب می‌تواند به تشخیص درست اختلالات خواب و درمان آنها کمک کند. در زیر، به این موارد اشاره شده است:

• امواج مغزی و حرکات چشمی در طول خواب به تیم پزشکی کمک می‌کند تا مراحل خواب را بررسی کنند و اختلالات خواب مثل حمله خواب یا اختلال رفتار خواب REM را تشخیص دهند؛
• تغییرات قلبی و تنفسی و تغییر در میزان اکسیژن خون که در طول خواب غیرطبیعی است و می‌تواند علامت آپنه خواب باشد؛
• تنظیم درست PAP یا اکسیژن برای زمانی‌ که پزشک این موارد را برای استفاده در خانه تجویز می‌کند؛
• حرکت‌ها و رفتارهای غیرطبیعی در طول خواب، می‌تواند علامت اختلال رفتار خواب REM یا سایر اختلالات خواب باشد.

گاهی‌اوقات، پلی‌سومنوگرافی برای اصلاح خواب کارگران شیفتی‌ای استفاده می‌شود که برحسب عادت، در طول روز می‌خوابند. این آزمایش همچنین برای درمان برنامه خواب در اختلال خواب هم به ‌کار می‌رود.

تجربه شما چیست؟

احتمالا شما هم مشکلات مربوط به خواب را تجربه کرده‌اید: مشکلاتی مثل بی‌خوابی، خواب زیاد، خواب آلودگی ناگهانی در طول روز. احتمالا نمی‌دانستید که این خواب‌آلودگی ناگهانی می‌‌تواند نوعی اختلال به اسم حمله خواب باشد. آیا هیچ‌وقت فکر می‌کردید همین موضوع ساده می‌تواند چه حرف‌ها و نکته‌های عجیبی در خود داشته باشد؟ آیا تابه‌حال برای مشکلات مربوط به خواب، به پزشک مراجعه کرده‌اید یا تجربه‌ای از تست خواب دارید؟ حتما در بخش دیدگاه، تجربه خود را با ما در میان بگذارید.