نارکولپسی چیست؟ علل، نشانه‌ها و درمان حمله خواب را بشناسید

تصور کنید سر میز مشغول غذا خوردنید که یک باره چشمانتان بسته می شود و به خواب می روید! وضعیت عجیبی است نارکولپسی یا حمله خواب اختلالی مزمن در خواب و شامل حمله های خواب در ساعات بیداری است .علت دقیق این بیماری مشخص نیست و درمان خاصی هم ندارد .برای آشنایی با نشانه روش هایی برای کنترل بیماری و انواع نار کولپسی دارد.

نارکولپسی (Narcolepsy) یا حمله خواب یکی از اختلالات مزمن خواب است که با خواب‌آلودگی طاقت‌فرسای روزانه و حملات ناگهانی خواب مشخص می‌شود. برای افراد مبتلا به نارکولپسی، صرف‌نظر از شرایط، بیدارماندن برای مدت طولانی بسیار دشوار است. نارکولپسی ممکن است اختلالات جدی در برنامه روزانه افراد ایجاد کند.

گاهی نارکولپسی ممکن است با کاهش ناگهانی قدرت عضله (کاتاپلکسی/ Cataplexy) همراه باشد که شاید بر اثر احساسات شدید ایجاد شود. به نارکولپسی که همراه با کاتاپلکسی اتفاق می‌افتد نارکولپسی نوع یک گفته می‌گویند. نارکولپسی که بدون کاتاپلکسی رخ دهد نیز به‌عنوان نارکولپسی نوع دو شناخته می‌شود.

نارکولپسی بیماری مزمنی است که هیچ درمانی برایش وجود ندارد. با این حال، داروها و تغییر سبک زندگی به مدیریت علائم آن کمک می‌کنند. همچنین، حمایت دیگران (خانواده، دوستان، کارفرمایان و معلمان) کمکتان می‌کند با نارکولپسی و علائم آن کنار بیایید.

نشانه‌های حملات ناگهانی خواب

علائم و نشانه‌های نارکولپسی ممکن است در چند سال اول بدتر شود و سپس تا آخر عمر ادامه یابد. این علائم عبارت‌اند از:

۱. خواب‌آلودگی مفرط در طول روز (EDS)

افراد مبتلا به نارکولپسی بدون هشدار، در هر مکان و هر زمانی می‌خوابند؛ برای مثال، ممکن است در حال کار یا صحبت با دوستان خود باشید و ناگهان برای چند دقیقه تا نیم ساعت بخوابید. هنگامی که از خواب بیدار می‌شوید، احساس شادابی می‌کنید؛ اما در نهایت دوباره خواب‌آلود می‌شوید. همچنین ممکن است در طول روز کاهش هوشیاری و تمرکز داشته باشید. خواب‌آلودگی بیش‌از‌حد در روز معمولا اولین علامتی است که ظاهر می‌شود و اغلب دردسرسازترین مشکل است؛ بنابراین داشتن تمرکز و عملکرد کامل را برای شما دشوار می‌کند.

۲. ازدست‌دادن ناگهانی توان عضلانی

این وضعیت، که کاتاپلکسی نام دارد، گاهی باعث ایجاد تغییرات فیزیکی می‌شود؛ از اختلال گفتار گرفته تا ضعف کامل اکثر عضلات و ممکن است تا چند دقیقه طول بکشد. کاتاپلکسی کنترل‌ناپذیر است و در نتیجۀ احساسات شدید ایجاد می‌شود. این احساسات معمولا احساسات مثبت مانند خنده یا هیجان است؛ اما گاهی ممکن است ترس، تعجب یا عصبانیت باشد؛ مثلا هنگام خندیدن، ممکن است سر شما به‌طور غیرقابل‌کنترل افتادگی پیدا کند یا زانوها به‌طور ناگهانی خم شوند.

۳. فلج خواب

افراد مبتلا به نارکولپسی غالبا ناتوانی موقتی در حرکت و صحبت در هنگام خواب یا بیدارشدن را تجربه می‌کنند. این ناتوانی‌ها معمولا کوتاه‌اند و چند ثانیه یا چند دقیقه طول می‌کشند؛ اما ممکن است برای فرد ترسناک باشند. شما ممکن است از شرایط خود در زمان فلج خواب کاملا آگاه باشید و پس از تمام‌شدن حمله، در یادآوری آن هیچ مشکلی نداشته باشید. حتی اگر هیچ کنترلی هم بر آنچه برای شما اتفاق افتاده نداشته باشید.

این فلج خواب شبیه فلج موقتی است که به‌طور معمول در یک دوره از خواب به‌نام REM رخ می‌دهد. این بی‌حرکتی موقتی در هنگام خواب REM ممکن است بدنتان را از انجام فعالیت هنگام خواب‌دیدن منع کند. با وجود این، این‌گونه نیست که همه مبتلایان به فلج خواب دچار نارکولپسی باشند. بسیاری از افراد مبتلا به نارکولپسی فقط گاهی فلج خواب را تجربه می‌کنند.

۴. تغییر در خواب همراه با حرکات سریع چشم (REM)

خواب REM همان مرحله‌ای است که معمولا بیشتر خواب‌دیدن‌ها در آن اتفاق می‌افتد. خواب REM در هر ساعتی از روز در افراد مبتلا به نارکولپسی رخ می‌دهد. افراد مبتلا به نارکولپسی معمولا به‌سرعت به خواب REM منتقل می‌شوند، معمولا طی ۱۵ دقیقه بعد از خوابیدن.

۵. توهم

اگر این توهمات هنگام خواب اتفاق بیفتد، توهمات خواب‌آور (Hypnagogic Hallucinations) و اگر در بیداری اتفاق بیفتد، توهمات بی‌خواب‌کننده (Hypnopompic Hallucinations) نام دارد؛ برای مثال، احساس می‌کنید در اتاق‌خواب شما غریبه‌ای حضور دارد. این توهمات ممکن است واضح و ترسناک باشد، چون ممکن است در هنگام خواب‌دیدن، کاملا در خواب نباشید و رؤیاهایتان را به‌عنوان واقعیت تجربه کنید.

۶. سایر نشانه‌ها

افراد مبتلا به نارکولپسی ممکن است اختلالات خواب دیگری مانند آپنه خواب داشته باشند؛ وضعیتی که تنفس در طول شب شروع و متوقف می‌شود. از دیگر اختلالات می‌توان به سندروم پاهای بی‌قرار و حتی بی‌خوابی اشاره کرد.

برخی افراد مبتلا به نارکولپسی، در طی دوره‌های کوتاهی از نارکولپسی، رفتار خودکار را تجربه می‌کنند؛ مثلا ممکن است هنگام انجام وظیفه‌ای که به‌طور معمول انجام می‌دهند (مانند نوشتن، تایپ‌کردن یا رانندگی) به خواب بروند و در هنگام خواب به انجام آن کار ادامه دهند. هنگامی که از خواب بیدار می‌شوند، به یاد نمی‌آورند که چه کاری انجام داده‌اند و احتمالا آن را به‌خوبی انجام نداده‌اند.

آیا علائم حمله خواب در کودکان متفاوت است؟

بین علائم نارکولپسی در کودکان و بزرگ‌سالان هم‌پوشانی قابل‌توجهی وجود دارد؛ اما تفاوت‌های مهمی نیز دیده می‌شود.

در کودکان، EDS بیشتر به‌عنوان بی‌قراری یا تحریک‌پذیری دیده می‌شود که ممکن است به‌عنوان مشکل رفتاری تفسیر شود. در شب، کودکان مبتلا به نارکولپسی ممکن است بیشتر بخوابند و هنگام خواب، حرکات بدنی فعال‌تری داشته باشند. کاتاپلکسی، اغلب در کودکان، ملایم‌تر است؛ اگرچه در ۸۰ درصد موارد رخ می‌دهد. این حالت معمولا صورت و نه بدن را درگیر می‌کند و ممکن است به‌شکل تیک صورت بروز یابد. کاتاپلکسی در کودکان ممکن است با واکنش احساسی ارتباطی نداشته باشد.

دلایل ایجاد نارکولپسی

علت دقیق نارکولپسی مشخص نیست. افراد مبتلا به نارکولپسی نوع یک سطح کمی از ماده‌ای شیمیایی به‌نام هیپوکرتین دارند. هیپوکرتین ماده‌ای شیمیایی ـ عصبی مهم در مغز است که به تنظیم بیداری و خواب REM کمک می‌کند.

سطح هیپوکرتین به‌ویژه در کسانی که کاتاپلکسی را تجربه می‌کنند کم است. اینکه چه عواملی باعث ازبین‌رفتن سلول‌های تولیدکننده هیپوکرتین در مغز می‌شود دقیقا مشخص نیست؛ اما کارشناسان گمان می‌کنند این امر به‌دلیل واکنشی خودایمنی باشد. همچنین این احتمال وجود دارد که ژنتیک در ایجاد نارکولپسی نقش داشته باشد؛ اما خطر انتقال این اختلال توسط والدین به کودک بسیار کم است، فقط حدود ۱ درصد.

الگوی خواب طبیعی در مقایسه با نارکولپسی

روند طبیعی خوابیدن با فازی به‌نام خواب حرکت غیر سریع چشم (NREM) آغاز می‌شود. در طول این مرحله، امواج مغزی به‌طور چشمگیری کند می‌شود. بعد از یک ساعت یا بیشتر از خواب NREM، فعالیت مغز تغییر می‌کند و خواب REM شروع می‌شود. بیشتر خواب‌دیدن‌ها در هنگام خواب REM رخ می‌دهد. با این حال، در نارکولپسی ممکن است بدون اینکه خواب NREM را تجربه کنید، چه در شب و چه در روز، ناگهان وارد خواب REM شوید.

عوامل خطر

فقط چند عامل خطر شناخته‌شده برای نارکولپسی وجود دارد، از جمله:

• سن: نارکولپسی به‌طور معمول در افراد بین ۱۰ تا ۳۰ سال شروع می‌شود.
• سابقه‌ خانوادگی: اگر یکی از اعضای خانواده دچار نارکولپسی باشد، احتمال ابتلا به نارکولپسی ۲۰ تا ۴۰ برابر بیشتر است.

عوارض نارکولپسی

۱. سوء‌تفاهم دیگران درباره شرایط فرد

نارکولپسی ممکن است از نظر حرفه‌ای و شخصی مشکلات جدی برای شما ایجاد کند. دیگران ممکن است شما را تنبل یا بی‌حال ببینند. عملکردتان هم ممکن است در مدرسه یا محل کار آسیب ببیند.

۲. تداخل در روابط صمیمی

احساسات شدید مانند عصبانیت یا شادی ممکن است علائم نارکولپسی مانند کاتاپلکسی را ایجاد کند و باعث شود افراد مبتلا از روابط عاطفی خارج شوند.

۳. آسیب جسمی

حملات خواب ممکن است باعث آسیب جسمی به افراد مبتلا به نارکولپسی شود. اگر هنگام رانندگی دچار حمله شوید، بیشتر در معرض خطر تصادف هستید. اگر هنگام تهیه غذا به خواب بروید، خطر بریدگی و سوختگی بیشتر است.

۴. چاقی

افراد مبتلا به نارکولپسی به‌احتمال زیاد دارای اضافه وزن هستند. افزایش وزن ممکن است مربوط به متابولیسم یا سوخت‌وساز کم در بدن باشد.

چه موقع به پزشک مراجعه کنیم؟

در صورت احساس خواب‌آلودگی بیش‌از‌حد در روز که زندگی شخصی یا شغلی شما را مختل می‌کند به پزشک مراجعه کنید.

تشخیص حمله خواب یا نارکولپسی

پزشک ممکن است بر اساس خواب‌آلودگی بیش‌از‌حد شما در روز و کاهش ناگهانی توان عضلانی (کاتاپلکسی)، تشخیص اولیه نارکولپسی را انجام دهد. پس از تشخیص اولیه، ممکن است پزشک شما را برای ارزیابی بیشتر به متخصص خواب معرفی کند. برای تشخیص رسمی، باید در طول شب در یک مرکز خواب بمانید، برای تجزیه‌وتحلیل عمیق خواب توسط متخصصان.

روش‌های تشخیص نارکولپسی و تعیین شدت آن شامل موارد زیر است:

۱. سابقه خواب

پزشک از شما سوابق دقیق خواب را می‌خواهد. بخشی از این سابقه با پرکردن پرسش‌نامه خواب‌آلودگی اپورث (Epworth Sleepiness Scale /ESS) به دست می‌آید. در این پرسش‌نامه، از یک سری سؤالات کوتاه برای ارزیابی میزان خواب‌آلودگی شما استفاده می‌شود؛ برای مثال، در یک پرسش با گذاشتن نمره خاصی در یک مقیاس مشخص‌ نشان می‌دهید که احتمال چرت‌زدن در موقعیت‌های خاص مانند استراحت بعد از ناهار چقدر است.

ممکن است از شما خواسته شود به‌مدت ۱ یا ۲ هفته دفترچه‌ دقیقی از الگوی خواب خود را تهیه کنید. پزشک با بررسی این سوابق می‌تواند نحوه ارتباط الگوی خواب و هوشیاری شما را با یکدیگر مقایسه کند. علاوه بر این سوابق خواب، پزشک از شما می‌خواهد از دستگاهی به‌نام استیگراف (Actigraph) استفاده کنید. این دستگاه شبیه ساعت مچی است و دوره‌های فعالیت و استراحت را اندازه‌گیری و چگونگی و زمان خواب را ثبت می‌کند.

۲. تست خواب یا پلی‌سومنوگرافی (Polysomnography)

تست خواب با استفاده از الکترودهایی که روی پوست سرتان قرار گرفته‌اند، سیگنال‌های مختلفی را در هنگام خواب اندازه‌گیری می‌کند. برای این آزمایش، باید یک شب را در یک مرکز درمانی سپری کنید. این تست فعالیت الکتریکی مغز (الکتروانسفالوگرام) و قلب (الکتروکاردیوگرام) و حرکت عضلات (الکترو میوگرام) و چشم را اندازه‌گیری و همچنین تنفس شما را نیز کنترل می‌کند.

۳. آزمایش تأخیر خواب چندگانه (Multiple Sleep Latency)

این معاینه مدت‌زمانی را که طول می‌کشد در طول روز به خواب بروید اندازه‌گیری می‌کند. از بیمار خواسته می‌شود ۴ یا ۵ چرت بزند، هر چرت با فاصله ۲ ساعت. متخصصان الگوی خواب شما را مشاهده می‌کنند. افرادی که نارکولپسی دارند به‌راحتی می‌خوابند و به‌سرعت وارد مرحله REM می‌شوند. این آزمایش‌ها همچنین می‌تواند به پزشکان کمک کند سایر علل احتمالی علائم و نشانه‌های شما را رد کنند.

کنترل علائم حمله خواب

هیچ درمانی برای نارکولپسی وجود ندارد؛ اما داروها و اصلاح سبک زندگی به مدیریت علائم این بیماری کمک می‌کنند.

۱. داروها

داروهای نارکولپسی شامل موارد زیر است:

• محرک‌ها

داروهایی که دستگاه عصبی مرکزی را تحریک می‌کنند درمان اصلی برای کمک به افراد مبتلا به نارکولپسی برای بیدارماندن در طول روزند. پزشکان اغلب مودافینیل یا آرمودافینیل را برای نارکولپسی تجویز می‌کنند. مودافینیل و آرمودافینیل به‌اندازه‌ی محرک‌های قدیمی اعتیاد‌آور نیستند و نوسان‌هایی را که اغلب با محرک‌های قدیمی ایجاد می‌شد تولید نمی‌کنند. این داروها عوارض جانبی غیرعادی ندارند؛ اما ممکن است سردرد، حالت تهوع یا اضطراب ایجاد کنند.

سونوسی (Sunosi) و پیتولیزان محرک‌های جدیدتری‌اند که برای نارکولپسی، سردرد و اضطراب استفاده می‌شوند. همچنین پیتولیزان نیز ممکن است برای کاتاپلکسی مفید باشد. برخی از افراد به درمان با متیل فنیدیت یا آمفتامین‌های مختلف نیاز دارند. این داروها بسیار مؤثرند؛ اما ممکن است اعتیاد‌آور باشند و باعث عوارض جانبی مانند عصبی‌شدن و تپش قلب شوند.

• مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRI)

پزشکان اغلب برای کمک به کاهش علائم کاتاپلکسی، توهم‌های خواب‌آور و فلج خواب، این داروها را که خواب REM را سرکوب می‌کنند تجویز می‌کنند. این داروها شامل فلوکستین و ونلافاکسین هستند. عوارض جانبی آنها ممکن است شامل افزایش وزن، بی‌خوابی و مشکلات گوارشی باشد.

• داروهای ضدافسردگی سه‌حلقه‌ای

این داروهای ضدافسردگی قدیمی مانند پروتریپتیلین، ایمی پرامین و کلومیپرامین برای کاتاپلکسی مؤثرند؛ اما بسیاری از افراد از عوارض جانبی مانند خشکی دهان و سبکی سر شکایت دارند.

• سدیم اکسیبات

این دارو برای کاتاپلکسی بسیار مؤثر است. سدیم اکسیبات به بهبود خواب شبانه کمک می‌کند. در دوزهای بالا ممکن است به کنترل خواب آلودگی در روز نیز کمک کند. این دارو باید در دو دوز مصرف شود، یکی در زمان خواب و دیگری تا ۴ ساعت بعد. این دارو ممکن است عوارضی مانند حالت تهوع، شب‌ادراری و بدترشدن شرایط راه‌رفتن در خواب داشته باشد.

تداخلات دارویی

اگر سایر بیماری‌ها مانند فشار خون یا دیابت دارید، از پزشکتان بپرسید داروهایی که برای سایر بیماری‌های خود مصرف می‌کنید آیا ممکن است با داروهای مورداستفاده برای نارکولپسی تداخل داشته باشند یا نه. داروهای خاص بدون نسخه، مانند داروهای آلرژی و داروهای سرماخوردگی، ممکن است باعث خواب‌آلودگی شوند. اگر دچار نارکولپسی هستید، پزشک احتمالا توصیه می‌کند از مصرف این داروها خودداری کنید.

۲. سبک زندگی و درمان‌های خانگی

اصلاح سبک زندگی در مدیریت علائم نارکولپسی مهم است. از این روش‌ها برای بهبود شرایط خود استفاده کنید:

• برای خوابتان برنامه منظم داشته باشید

هر روز سر ساعت مشخص بخوابید و بیدار شوید، حتی آخر هفته‌ها.

• چرت کوتاه بزنید

در طول روز، در ساعت مشخص چرت کوتاهی بزنید. چرتی ۲۰دقیقه‌ای در طول روز شما را سر‌حال می‌کند و ۱ تا ۳ ساعت خواب‌آلودگی را از شما دور کند. برخی افراد ممکن است به خواب بیشتری نیاز داشته باشند.

• الکل و نیکوتین مصرف نکنید

استفاده از این مواد، به‌ویژه در شب، ممکن است علائم و نشانه‌های شما را بدتر کند.

• مرتب ورزش کنید

ورزش متوسط و منظم حداقل ۴ تا ۵ ساعت قبل از خواب کمکتان می‌کند در طول روز بیدارتر باشید و شب بهتر بخوابید.

کنارآمدن با حمله خواب و حمایت اطرافیان

کنار آمدن با نارکولپسی شاید چالش‌برانگیز باشد. بهتر است این نکات را در نظر بگیرید:

۱. در مورد آن صحبت کنید

درمورد وضعیت خود با کارفرما یا معلمان خود صحبت کنید و با آنها همکاری کنید تا راه‌هایی برای تأمین نیازهای خود پیدا کنید. این راه‌ها ممکن است شامل چرت‌زدن در طول روز، حذف کارهای یکنواخت، ضبط جلسات یا کلاس‌ها، ایستادن در جلسات یا سخنرانی‌ها و پیاده‌روی سریع در زمان‌های مختلف در طول روز باشد.

۲. مراقب باشید

اگر باید مسافت طولانی رانندگی کنید، از پزشک برنامه‌ای دارویی بگیرید که بیشترین احتمال بیدارماندن در هنگام رانندگی را تضمین می‌کند. هروقت احساس خواب‌آلودگی کردید، برای چرت‌زدن و استراحت‌های ورزشی توقف کنید و اگر بیش‌از‌حد احساس خواب آلودگی می‌کنید رانندگی نکنید.