بورس چیست و چگونه می توانیم در این بازار سرمایه گذاری کنیم؟
تاریخچه بورس
شاید برای شما هم این سوال پیش آمده است که بورس چیست باید بگوییم اندیشه ی ایجاد بورس زمانی شکل گرفت که عده ای از بازرگانان اروپایی از فعالیت های تجاری خود ضرر کردند، بنابراین به فکر راه حلی افتادند تا به وسیله ی آن بتوانند جلوی این ضرر را بگیرند و یا آن را به حداقل برسانند.
نتیجه آن شد که تعدادی از بازرگانان عده ای را در فعالیت های خود شریک کردند تا با این روش سود و زیان احتمالی را با آنها تقسیم کنند. این تجربه موفقیت آمیز بود لذا به تدریج هر تاجری سعی می کرد تا فعالیت های تجاری خود را با این روش ادامه دهد؛ به خصوص که این روش برای افرادی که فعالیت های بزرگ اقتصادی انجام می دادند بسیار مطلوب تر بود.
رفته رفته این تجربه قانونمند شد و به تشکیل شرکت های سهامی تبدیل گردید. اولین تجربه مربوط به تشکیل یک شرکت سهامی در کشور روسیه بود که در سال ۱۳۵۳ میادی تصمیم گرفت کالاهایی را بدون این که آفریقا را دور بزند، از شمال اروپا به شرق آسیا و چین ببرد و این کاری بود که احتمال ضرر در آن بیشتر بود. برای انجام این کار عده ای از تجار سرمایه ی لازم را تأمین کردند و هر کس به نسبت سرمایه ی خود در سود و زیان شرکت شریک شد و این کار با موفقیت صورت گرفت.
بعدها با گسترش مبادلات در اروپا به سرمایه های زیادتر و شرکای بیشتری نیاز شد. برای این کار نیاز به مراکزی بود تا بتوان بین سرمایه گذاران و سرمایه پذیران رابطه برقرار کرد. چنین مراکزی تأسیس شدند و بورس نام گرفتند. اولین بورس دنیا در قرن هفدهم میلادی در شهر آمستردام هلند تشکیل شد و امروز اکثر کشورهای جهان دارای بازار بورس هستند. در ایران نیز در سال ۱۳۴۵ قانون تشکیل بورس به تصویب رسید و از ۱۵ بهمن ماه سال ۱۳۴۶ آغاز به کار کرد.
بورس کلمه‌ای فرانسوی است و معنای آن در زبان فرانسه کیف پول می‌باشد. تاریخچه پیدایش واژه بورس هم به قرن پانزدهم میلادی بازمی‌گردد. در آن زمان، بازرگانان و کسبه شهری به نام بورُوژ (Bruges) در شمال غربی بلژیک، در میدانی به نام تِربورس (TerBeurze) در مقابل خانه بزرگ‌زاده‌ای به نام «واندِر بورس» جمع می‌شدند و به خریدوفروش کالاهای خود بر اساس حراج می‌پرداختند. از آن تاریخ به بعد مکان‌هایی که مردم در آنجا به حراج کالا مبادرت می‌کردند و به‌تدریج شکل توسعه‌یافته‌تر و مسقف به خود گرفت، بورس می‌گفتند.
فلسفه کلیدی شکل‌گیری بازار بورس در جهان، تجمیع سرمایه و تأمین مالی شرکت‌ها و پروژه‌های آنها در قالب یک سیستم بازار منسجم، قانونمند، پیوسته و شفاف است. مبنای اساسی تشکیل این بازارها همان مفهوم اولیه و ساده شراکت، تقسیم سود و زیان احتمالی میان شرکا است.
تاریخه بورس در ایران
مطالعات اولیه درباره تأسیس بورس در ایران، به سال ۱۳۱۵هجری‌شمسی برمی‌گردد. در این سال، فردی بلژیکی به نام «ران لوترفِلد» پس از انجام مطالعات گسترده درباره تأسیس بورس در ایران، اساسنامه داخلی بورس را تهیه و به مسئولان ایرانی ارائه کرد، اما با توجه به شرایط آن زمان و وقوع جنگ جهانی دوم، عملاً موضوع بررسی و تأسیس بورس در ایران بیش از ۲۵سال به تأخیر افتاد.
در سال ۱۳۴۱، کمیسیونی در وزارت بازرگانی و با حضور نمایندگان وزارت دارایی، وزارت بازرگانی و بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران تشکیل و موافقت‌‌نامه اولیه تأسیس بورس سهام در این کمیسیون، تنظیم شد. در اواخر همان سال یعنی سال ۴۱، هیئتی از بورس بروکسل به سرپرستی دبیر کل این بورس برای مشارکت در راه‌اندازی بورس ایران، به کشورمان دعوت شدند و بالاخره پس از چهار سال، در سال ۱۳۴۵ قانون تشکیل بورس اوراق بهادار در مجلس تصویب و برای اجرا از سوی وزارت اقتصاد به بانک مرکزی ابلاغ شد. حدود یک سال بعد از ابلاغ قانون تشکیل بورس اوراق بهادار، در پانزدهم بهمن‌ماه سال ۱۳۴۶، بورس اوراق بهادار تهران با انجام چند معامله بر روی سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی که بزرگ‌ترین مجتمع واحدهای تولیدی و اقتصادی در آن تاریخ به شمار می‌رفت، به‌طور رسمـی فعالیت خود را آغاز کـرد.
تاریخچه پیدایش بورس
بورس چیست؟
برای شناخت و فهمیدن این موضوع که واقعا بورس چیست و آشنایی بیشتر با آن بهتر است از “بازار” و تعریف آن شروع کنیم. در یک تعریف ساده، می توان گفت که:
✓بازار مکانی است که در آن خرید و فروش صورت می گیرد.
✓ساده تر این است که بگوییم هرگاه شرایطی فراهم شود که بین خریدار و فروشنده رابطه برقرار شود و معامله ای صورت پذیرد بازار تشکیل شده است.
✓ این شرایط می تواند مکان خاصی یا شبکه ای ارتباطی مثل اینترنت باشد.
✓ در بازارها به طور کلی دو نوع دارایی، دارایی های واقعی و دارایی های مالی، مورد معامله قرار می گیرند.
◯ دارایی های واقعی همان دارایی های فیزیکی هستند (مثل زمین، ساختمان و انواع کالا مانند ماشین، لوازم خانگی و …)
◯ دارایی های مالی و دارایی های کاغذی و بهتر بگوییم اسنادی هستند، مثل سهام و اوراق مشارکت.
بورس بازاری است که در آن دارایی های مختلف مورد معامله قرار می گیرد.
از این رو، انواع بازارها را می توان به سه دسته ی کلی زیر طبقه بندی کرد.
۱- بورس کالا
بازاری که در آن خرید و فروش کالاهای معین صورت می گیرد و به طور منظم و دایٔم فعال است بورس کالا نام دارد. در بورس کالا معمول مواد خام و مواد اولیه مورد معامله قرار می گیرد. هر بورس کالایی را با نام همان کالایی که مورد معامله قرار می گیرد نامگذاری می کنند. مثل بورس نفت و بورس گندم.
۲- بورس ارز
در بورس ارز، همان طور که از نام آن مشخص است، کار خرید و فروش پول های خارجی انجام می گیرد. این بورس در کشور ما فعال نیست اما در کشورهای پیشرفته فعالیت چشمگیری دارد.
۳- بورس اوراق بهادار
در بورس اوراق بهادار دارایی های مالی از قبیل سهام، اوراق مشارکت و… مورد معامله قرار می گیرد. در ایران، به بازار خرید و فروش اوراق بهادار که به طور رسمی و دایٔمی در محل معینی تشکیل می شود “بورس اوراق بهادار” می گویند ولی ما در این نوشته برای اختصار آن را بورس یا بورس اوراق بهادار می گوییم.
بورس اوراق بهادار چه می کند؟
کار اصلی بورس اوراق بهادار این است که، زمینه ای فراهم می آورد تا دو گروه از مردم، به طور قانونی، در یک فعالیت اقتصادی شریک و علاوه بر تأمین نیازهای یکدیگر، از منفعت و سود این فعالیت بهره مند شوند.
این دو گروه سرمایه گذاران و سرمایه پذیران می باشند. اصول در یک تقسیم بندی ساده، افراد جامعه را می توان به دو گروه تقسیم کرد؛ یک گروه کسانی که پول، سرمایه و یا پس انداز دارند اما نمی توانند با آن کار کنند و گروه دوم کسانی که توانایی انجام فعالیت های اقتصادی دارند اما سرمایه و پول کافی ندارند.
حال برای شما که این سوال پیش آمده است که بورس چیست باید بگوییم این دو گروه علاوه بر این که یکدیگر را نمی شناسند و تعداد آنها نیز کم نیست دارای ویژگی های مختلفی هستند.
به عنوان مثال، همه ی سرمایه گذاران به یک اندازه پس انداز ندارند. برخی دارای مبالغ اندک و برخی صاحب مبالغ کلان می باشند، سلیقه ی این افراد هم برای سرمایه گذاری متفاوت است، مثلا عده ای تمایل به سود کم در کوتاه مدت دارند و عدهای به دنبال سود بیشتر ولی در درازمدت اند و ده ها ویژگی دیگر.
یک مطلب جالب دیگر بخوانید؛ از تجربیات ارزشمند یوسف امین داور در بازار بورس بخوانیم
سرمایه پذیران نیز از ویژگی های مختلف برخوردارند، برای مثال، هر گروه در زمینه ی خاصی فعالیت می کنند، با توجه به نوع فعالیت شان سودهای متفاوتی پرداخت می کنند، در اداره ی مراکز تولیدی خود سلیقه ی متفاوت دارند و… حال با این همه ویژگی های متفاوت چگونه می توان بین این دو گروه رابطه برقرار کرد تا همه ی آنها ضمن قبول شرایط یکدیگر حاضر به شراکت شوند؟
یکی از کارهای اساسی این بازار همین است که با ایجاد یک فضای مناسب و قانونمند زمینه ای فراهم آورد تا از طریق آن برآوردن تمامی خواسته های قانونی طرفین با حفظ حقوق آنها میسر شود.
بورس یک مشکل بسیار بزرگ دیگر را نیز حل کرده است، به طوری که می‌توان ادعا کرد حل این مشکل باعث گسترش سرمایه گذاری در بورس و در نتیجه توسعه یافتگی و پیشرفت سریع تر کشورهای جهان شده است. آن مشکل این است که اگر افراد مختلفی که با سرمایه های متفاوت وارد بورس شده و در فعالیت های اقتصادی بزرگ شریک می‌شوند، بخواهند، در هر زمان که تصمیم بگیرند، سهم و سرمایه‌ی خود را به قیمت مناسب بفروشند، باید چه کار کنند؟
به عنوان مثال اگر فردی ۱۰۰ سهم از ۱۲۵ میلیون سهم یک کارخانه‌ی سیمان را دارا باشد و تصمیم بگیرد آن را همین امروز بفروشد چگونه می‌تواند قیمت سهام خود را مشخص کند؟ چطور می‌تواند قیمت کارخانه را محاسبه نماید تا بر اساس آن قیمت سهم خود را مشخص کند؟ چه قدر زمان، چه تعداد افراد و چقدر هزینه برای این کار لازم است؟
بورس این مشکل را حل کرده و سازوکاری را طراحی کرده است که هر فرد با هر میزان سهم، در هرروز تصمیم به فروش سهامش بگیرد بتواند از قیمت سهام خود آگاه شود و یا حتی اگر تصمیم به فروش نداشته باشد قیمت روز سهام خود را بداند. هم چنین شاخص بورس نماینده برآیند سهم های بورس است. به جز کسب سود، یکی از مزایای سرمایه گذاری در بورس این است که با مبالغ سرمایه اندک هم می‌توانیم وارد بازار شویم و به همین خاطر است که برای شروع و کسب تجربه نگرانی چندانی بابت از دست دادن سرمایه‌مان نخواهیم داشت.
مزایایی که بورس به همراه می‌آورد فقط متوجه فرد سرمایه‌گذار نیست؛ بلکه می‌تواند به وضعیت اقتصادی عموم جامعه هم کمک کند زیرا امکان سرمایه گذاری افراد با سرمایه‌های اندک را هم فراهم می‌کند و ضمن کنترل نقدینگی در جامعه باعث می‌شود که توزیع ثروت از روندی عادلانه‌تر پیروی کند. اگر مردم با سرمایه‌های نه چندان کلان به بازار بورس بیایند و در آن سرمایه گذاری صورت بدهند، علاوه بر اینکه می‌توانند از رکود پول خود جلوگیری نمایند به رشد صنعت و فعالیت شرکت‌های مختلف هم کمک خواهند کرد.
چرا سرمایه گذاری در بورس؟
سرمایه گذاری در بورس می‌تواند نقش بسیار زیادی در رونق اقتصادی داشته باشد. چون با این کار منابع مالی مورد نیاز بنگاه‌های اقتصادی برای توسعه فعالیت‌ها تأمین‌شده و در نتیجه رونق کسب‌وکار، اشتغال‌زایی و رشد و شکوفایی اقتصاد کشور را به دنبال خواهد داشت. در پاسخ باید گفت مهم‌ترین مزایای بورس برای سرمایه‌گذاران به شرح ذیل است:
- کسب درآمد: سرمایه گذاری در بورس اگر همراه با تجزیه و تحلیل مالی و به صورت آگاهانه باشد، از دو طریق این هدف را تأمین می‌کند: یکی دریافت سود نقدی (DPS) و دیگری افزایش قیمت سهام.
- امنیت و شفافیت در سرمایه گذاری: یکی از مهم‌ترین مزایای سرمایه گذاری در بورس، امنیت در سرمایه گذاری و برخورداری از حمایت قانون و مقررات است. همچنین شرکت‌هایی که در آنها سرمایه گذاری می‌کنید موظف هستند کلیه اطلاعات حائز اهمیت خود اعم از اطلاعات مالی، برنامه‌ها و … را به سازمان بورس اعلام کنند.
- حفظ سرمایه در مقابل تورم: ارزش پول در طول زمان خود به خود کاهش می¬یابد و با توجه به تورم موجود در جامعه در صورتی که افراد پس¬اندازهای خود را در جای مناسبی سرمایه گذاری نکنند ارزش آن کاسته خواهد شد. افراد با خرید سهام یک شرکت در واقع به نسبت سهمی که خریداری کرده‌اند، در منافع این شرکت یعنی دارایی‌های شرکت و همچنین سود و زیان آن سهیم می‌شوند. طبیعتاً در طول زمان، اولاً ارزش دارایی‌های شرکت متناسب با تورم افزایش می‌یابد و ثانیاً، شرکت در اثر فعالیت‌های اقتصادی که انجام می‌دهد سود قابل قبولی به دست می‌آورد. در نتیجه افرادی که اقدام به خرید سهام شرکت‌ها می‌کنند می‌توانند سرمایه خود را در مقابل تورم حفظ کنند.
- قابلیت نقد شوندگی: یکی از ویژگی‌های یک دارایی خوب، این است که قابلیت نقد شوندگی بالایی داشته باشد، یعنی بتوان آن را سریع به پول نقد تبدیل کرد. همین ویژگی از مهم‌ترین مزیت‌هایی است که بورس را از بازارهای دیگر به خصوص مسکن جدا کرده است و افراد زیادی را جذب خود کرده است.
نقش بورس در اقتصاد
بازار بورس ازجمله بازارهای معاملاتی است که نقش به سزایی در رشد اقتصادی دارد. در واقع این بازار با جمع‌آوری پس اندازهای خرد و کلان بستری جهت کسب و کار و رونق اقتصادی فراهم می‌نماید، اما این مسئله تنها یک جنبه از موضوع را بررسی می¬کند، جنبه مهم دیگر مربوط به شرکت¬های تولیدی، خدماتی و… که با فروش سهام خود به سهامداران از طریق این بازار اقدام به جذب منابع مالی مورد نیاز خود می¬کنند، درواقع یکی از مهم‌ترین و اولین نقش¬های این بستر معاملاتی تامین مالی شرکت هاست. روش‌های تامین مالی به دو گروه عمده تقسیم می‌شوند:
- تامین مالی از منابع داخلی بنگاه: روش‌های تامین مالی سرمایه‌ای به روش¬هایی گفته می-شود که سرمایه مورد نیاز از محل حقوق صاحبان سهام تامین شده و سرمایه¬گذاران در زمره مالکان شرکت قرار می¬گیرند. مانند افزایش سرمایه از محل آورده نقدی سهامداران یا فروش سهام
- تامین مالی از منابع خارج از بنگاه (ابزارهای بدهی): روش تامین مالی از طریق بدهی به معنای تامین منابع مالی مورد نیاز به روش استقراض از سرمایه گذاران خارج از سهامداران شرکت هست. تامین¬کنندگان مالی در این روش به طور معمول از بازدهی معینی بابت سرمایه¬گذاری انجام شده بهره خواهند برد.
این نقش بورس در بازار اولیه به اجرا گذاشته می¬شود.
نحوه دریافت کد بورسی
برای خرید و فروش سهام، در وهله اول کد بورسی نیاز خواهد بود، دریافت این کد از طریق کارگزاری¬های بورس امکان¬پذیر است. کارگزاران اشخاصی حقیقی یا حقوقی هستند که نقش واسطه بین خریدار و فروشنده را در بازار بورس دارند و نقش آنها یافتن خریدار برای فروشنده و فروشنده برای خریدار را است. خرید و فروش سهام شرکت¬های بورسی در بازار، فقط توسط کارگزاران رسمی سازمان بورس اوراق بهادار امکان پذیر است. کد بورسی شناسه‌ای است که از سه حرف اول نام خانوادگی شما و ۵ عدد تصادفی تشکیل می‌شود. کسی که دارای کد بورسی است می‌تواند از طریق نرم¬افزار معاملات آنلاین یا پنل معاملات اینترنتی، نسبت به خرید و فروش سهام اقدام کند. نام دیگر معاملات آنلاین، معاملات برخط و نام دیگر معاملات اینترنتی، معاملات آفلاین است. هم‌اکنون این امکان وجود دارد تا علاقه‌مندان به بازار بورس از دو طریق در بورس ثبت نام کرده و کد بورسی دریافت کنند:
- دریافت کد بورسی به صورت حضوری
- ثبت نام اینترنتی در بورس و دریافت کد بورسی
در روش اول می‌توانید به یکی از کارگزاری‌ها مراجعه نمایید و با ارائه مدارک لازم، درخواست خود را برای دریافت کد سهامداری اعلام نمایید. پس از تکمیل و امضای فرم‌های مربوطه، کارگزاری اطلاعات شما را به شرکت بورس و شرکت سپرده¬گذاری ارسال می‌کند تا برای شما کد بورسی صادر شود. در شرایط معمول، صدور کد بورسی حدود ۲ روز کاری (از زمان تحویل کامل مدارک و اطلاعات) زمان نیاز دارد.
