نظریه یادگیری اجتماعی؛ کاربردها و مفاهیم اساسی آن

تا به حال به کودکان هنگام تقلید از بزرگترها دقت کرده اید؟ دیده اید که چطور سعی می کنند کارهای پدر و مادرشان یا بزرگتر ها را تقلید کنند؟ پژوهشگران حوزه رشد سالهاست که درباره اسرار رشد ذهنی و جسمی انسان در مراحل مختلف زندگی تحقیق می کنند. آلبرت بندورا یکی از این پژوشگران است . روان شناسی که یکی از مشهورترین نظریات یادگیری را مطرح کرده است . در این مقاله نظریات اجتماعی مراحل و مفاهیم اصلی آن را و نقاط ضعف و قوتش را بررسی می کنیم .

نگاهی به زندگی آلبرت بندورا

آلبرت بندورا در سال ۱۹۲۵ میلادی در آلبرتای کانادا متولد شد . او زمانی که دانشجوی زیست شناسی بود ، به روان شناسی علاقه پیدا کرد . بنابراین تغییر رشته داد و در نهایت در سال ۱۹۵۲ دکتری خود در روان شناسی بالینی را از دانشگاه آیوا دریافت کرد. در دهه ۶۰ میلادی بندروا با نظریه یادگیری اجتماعی به شهرت رسید . موفقیت های او در حوزه کاری و پژوهشی باعث شد تا در سال ۱۹۷۴ میلادی رئیس انجمن روان شناسی آمریکا شود.

نظریه یادگیری اجتماعی چیست؟

یادگیری یعنی در تعامل با محیط ، دانش و رفتار خود را تغییر دهیم تا عملکرد خود را بهتر کنیم . بر اساس نظریه یاد گیری اجتماعی بندورا ، ما در تعامل با دیگران در یک بستر اجتماعی یاد می گیریم . ما با مشاهده و جذب و تقلید رفتار دیگران هنگامی که تجربه ای مثبت رخ می دهد ، می آموزیم که همان کارها را تکرار کنیم . همچنین ممکن است که هنگام مشاهده عواقب یک کنش ، آن را درس غبرت کنیم و در آینده از انجام کاری با عواقب مشابه پرهیز کنیم.

بندورا با نظریه رفتار گرایان درباره شرطی سازی موافق بود . یعنی اینکه موجودات زنده از جمله انسان هنگام مشاهده کنشی منجر به پاداش، آن را می آمو.زند و تکرارش می کنند البته آنچه بندورا به این نظریه اضافه کرد مهم تر است :

فرآیند های میانجی شناختی بین محرک و واکنش صورت می گیرد .

رفتار از طریق مشاهده محیط آموخته می شود .

بنابراین عوامل محیطی و شناختی هر دو بر یادگیری و رفتار فرد تاًثیر دارند . آنچه بندورا انجام داد ، تلقین نظریه رفتارگرایان با شناخت گرایان بود .

بر اساس نظریه یادگیری اجتماعی ، ما رفتارهای جدید را با ترکیب تقویت و تقلید می آموزیم . تقویت یعنی پاسخی که پس از کنش خود دریافت می کنیم . این پاسخ ممکن است مثبت ( تقویت کننده ) یا منفی (سرکوب کننده ) باشد . تقلید نیز به معنای باز تولید آن چیزی است که از طریق مشاهده درک کرده ایم .

مراحل یادگیری در نظریه یادگیری اجتماعی

نظریه بندورا چارچوب مشخصی برای چگونگی یادگیری ارائه کرده است . در این نظریه ۳ عامل مهم با تاًثیرات متقابل بر هم وجود دارند ؛ محیط ، عوامل فردی ، عوامل رفتاری .

طبق این نظریه ، ما در مراحل مختلف زندگی این فرآیند از یکدیگر می آموزیم :

۱- مشاهده ما رفتارهای دیگران را مشاهده می کنیم .

۲- تقلید : پس از مشاهده ،رفتارها را جذب ( درونی سازی ) و تقلید می کنیم .

۳- مدل سازی: در صورتی که مرجع تقلید به ما شبیه تر یا از نظر عاطفی نزدیک تر باشد ، احتمال تقلید ما بیشتر است .

رفتار گرایان معتقدند که یادگیری باید منجر به تغییر رفتار شود .این در حالی است که طرفداران نظریه یادگیری اجتماعی بر نقش شناخت در یادگیری اشاره می کنند ، به گونه ای که می توان چیزی را بدون مشاهده رفتار آموخت .

نقش شناخت در نظریه یادگیری اجتماعی

بندورا پیشنهاد کرد که مدل سازی و یادگیری به ۴ فرآیند میانجی وابسته است . به عبارت دیگر، برای تحقیق یادگیری باید این ۴ فرآیند شناختی طی شود تا یادگیری اجتماعی تحقق یابد .

۱- توجه

ما باید به مدلی که قرار است مرجع تقلید ما باشد توجه کنیم . هر چه رفتار مدل قابل درک باشد یا مدل به ما از نظر عاطفی و ظاهری نزدیک تر باشد ، توجه ما به آن بیشتر خواهد بود .

۲. حفظ‌کردن

ما باید بتوانیم آنچه را مشاهده کرده ایم ، به یاد بیاوریم . بدون این توانایی شناختی ، مدل سازی ناکام می ماند .

۳. بازتولید

باید توانایی تقلید کردن آنچه مشاهده شده را داشته باشیم . مثلاً شاید کودک نتواند حرکات ورزشکاری حرفه ای را به درستی تقلید کند . بنابراین توانایی فردی ما در کیفیت باز تولید رفتار نقش دارد.

۴. انگیزه

ما باید انگیزه کافی برای نشان دادن آنچه را آموخته ایم داشته باشیم . بدون انگیزه ، رفتار آموخته شده تکرار نخواهد شد .

در سال ۲۰۱۸ با بررسی تعدادی از دانش آموزان این ۴ مرحله اثبات شد . آنها چگونگی توجه کردن به الگو های خود، حفظ کردن آنچه آنها انجام می دادند و باز تولید و انگیزه خود برای ادامه رفتار را دقیق توصیف کردند .

انواع مدل در نظریه بندورا

در این نظریه به افرادی که مرجع رفتار دیگران می شوند مدل و به فرآیند یادگیری از طریق مشاهده رفتار آنها مدل سازی گفته می شود . بندورا ۳ نوع مدل را در نظریه خود معرفی کرده است که در ادامه هر یک از آنها را بررسی می کنیم  .

۱. مدل زنده

مدلی که مرتکب رفتاری می شود یا آن را مشاهده گر نشان می دهد . پدر و مادر چنین مدل هایی هستند.

۲. مدل شفاهی

مدلی که رفتار را برای مشاهده گر توضیح می دهد یا تشریح می کند .

۳. مدل نمادی

شخصیتی واقعی یا خیالی که رفتار ها و کنش او از طریق رسانه ها منتشر می شوند و بسیاری از افراد از آنها تفلید می کنند .

کاربردهای نظریه یادگیری اجتماعی بندورا

این نظریه در حوزه های گوناگون به کار می رود . ما در ادامه ۳ نمونه از این کاربرد ها را بررسی می کنیم .

۱. جرم‌شناسی

براساس این نظریه رفتارهای خشن از طریق تقویت و تقلید آموخته می شود و باز تولید می شوند . بندورا در تحقیقاتش نشان داد که تمایل به خشونت ، به خصوص در کودکان با مشاهده رفتارهای خشن دیگران که همراه با پاداش و موفقیت باشد ، به شدت تقویت می شود .

یکی از بحث های جالب این نظریه نقش فیلم های خشن در بازتولید خشن میان مخاطبان است . آیا تماشای فیلم های خشن یا در کل خشونت در رسانه ها باعث خشن شدن مخاطبان می شود ؟ برای پاسخ به این پرسشش ها باید متغیر های زیر را بررسی کنیم ؛

آیا خشونت جنبه واقعی دارد یا خیالی ؟ مستند ها و اخبار ها معمولاً خشونت های واقعی تری دارند ؟

آیا خشونت توجیه می شود یا با پاداش همراه است ؟

آیا مخاطبان با شخصیت خشن داستان هم ذات پنداری می کنند

آیا رنج قربانیان  خشونت واضح به تصویر کشیده می شود ؟

با پاسخ به این پرسش ها می توان درباره محصولات مختلف رسانه ای اظهار نظر کرد .

۲. فعالیت‌های آموزشی و مددکاری

این نظریه یادگیری را حاصل مشاهده و تقلید با در نظر گرفتن متغیر های شناختی می داند . بنابراین معلمان و طراحان آموزش بر اساس آموزه های این نظریه ، روش های مختلفی برای یاد دادن مسائل درسی به فراگیران طراحی می کنند . پدران و مادران نیز به عنوان اولین معلمان شناخته می شوند .

۳. یادگیری مهارت‌ها

یادگیری از طریق مدل سازی در حوزه آموزش امری جا افتاده است . اما کیفیت این یادگیری محل بحث است . در سال ۲۰۱۸ ، دانشجویان پزشکی تحقیقی انجام دادند که نشان داد بسیاری از آنان یادگیری را بر اساس دنبال کردن الگو را پیچیده و تصادفی می دانند . همین تحقیق ضمن بر شمردن چالش های این مدل یادگیری توصیه های زیر را برای افزایش یادگیری در این روش را پیشنهاد کرد .

تکرار رفتار ها از سوی مدل و در دسترس بودن او .

ارائه نگرش های پشت رفتار های ظاهری و تشریح حکمت رفتار ها .

ایجاد فرصت برای تکرار رفتار و ارائه باز خورد به یاد گیرندگان .