هپارین؛ نحوه مصرف، عوارض جانبی و نکات مهم این داروی ضدانعقاد
هپارین یا هپارین سدیم نوعی داروی ضدانعقاد (رقیق‌کننده خون) است که برای جلوگیری از تشکیل لخته خون یا جلوگیری از اتصال لخته‌های خونی به هم و بزرگ‌شدن آنها کاربرد دارد و در مواردی مثل ترومبوز وریدی، آمبولی ریه و آمبولی شریان محیطی تجویز می‌شود. از طرفی استفاده نادرست از هپارین احتمال خونریزی را بیشتر می‌کند که می‌تواند شدید و حتی تهدیدکننده زندگی باشد. برای آشنایی بیشتر با هپارین، نحوه مصرف و عوارض جانبی این داروی ضدانعقاد تا انتهای مقاله با چطور همراه باشید.
نکات مهم قبل از مصرف هپارین
در صورت داشتن شرایط خاص، برای اطمینان از ایمن‌بودن مصرف هپارین با پزشک مشورت کنید. این شرایط عبارت‌اند از:
عفونت پوشش قلب (اندوکاردیت باکتریایی)؛
فشار خون بالا یا کنترل‌نشده؛
اختلال خونریزی یا لخته‌شدن خون؛
اختلال معده یا روده؛
بیماری کبدی؛
دوره قاعدگی؛
استفاده از رقیق‌کننده خون (وارفارین، کومادین، جانتاون) و انجام مرتب آزمایش زمان پروترومبین.
موارد منع مصرف هپارین
اگر به هپارین حساسیت دارید، نباید از این دارو استفاده کنید.
از هپارین تزریقی برای شست‌وشوی کاتتر داخل وریدی استفاده نکنید. استفاده از فرم اشتباه هپارین برای شست‌وشوی کاتتر می‌تواند موجب خونریزی کشنده شود. نوعی محصول مجزا برای شست‌وشوی قفل کاتتر وجود دارد.
اگر خونریزی کنترل‌نشده، کمبود شدید پلاکت، ترومبوستوپنی القاشده با هپارین یا کاهش پلاکت ناشی از هپارین یا پلی‌سولفات پنتوسان دارید، نباید از هپارین استفاده کنید.
ترومبوستوپنی القاشده چیست؟
هپارین می‌تواند میزان پلاکت خون شما را کاهش دهد که ترومبوسیتوپنی القاشده با هپارین نامیده می‌شود. این اتفاق می‌تواند موجب تشکیل لخته خون درون رگ و ایجاد سکته مغزی یا حمله قلبی شود. حتی ممکن است این لخته‌ها چند هفته بعد از قطع مصرف هپارین ایجاد شوند. پزشک میزان کاهش پلاکت خون شما را بررسی می‌کند.
نحوه مصرف هپارین
دوز تجویزی، نوع دارو و نحوه مصرف آن به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله:
سن بیمار؛
نوع بیماری؛
شدت بیماری؛
سایر داروهای مصرفی؛
نحوه واکنش به دوز اول دارو.
هپارین زیرپوستی یا درون‌رگی تزریق می‌شود. اولین دوز داروی زیرپوستی را پزشک به شما تزریق می‌کنند و نحوه درست تزریق را به شما آموزش می‌دهد، اما هپارین درون‌رگی را فقط پزشک یا پرستار در بیمارستان تزریق می‌کنند.
برگه راهنمای همراه دارو را مطالعه و دقیقا از دستورالعمل تجویزی پیروی کنید. گاهی اوقات ممکن است پزشک دوز دارو را تغییر دهد. اگر سؤالی در این زمینه دارید، از پزشک یا داروساز بپرسید.
داروی تزریقی را فقط زمانی آماده کنید که می‌خواهید از آن استفاده کنید. در صورت تغییر رنگ دارو یا دیدن ذراتی درون آن، از دارو استفاده نکنید و داروی جدید تهیه کنید.
برای تزریق دارو به کودکان از سرنگ‌های آماده تزریق استفاده نکنید. دوز هپارین درون این سرنگ‌ها بیشتر از نیاز کودکان است.
برای جلوگیری از خطای دارویی، فقط از همان نوعی استفاده کنید که پزشک برایتان تجویز کرده است و دوز مصرفی تجویزشده را هم دقیق رعایت کنید.
اگر به جراحی یا خدمات دندانپزشکی نیاز دارید، پزشک را در جریان استفاده از هپارین قرار دهید.
دارو را در دمای اتاق دور از رطوبت و گرما نگهداری کنید.
از هر سرنگ و سوزن فقط یک بار استفاده کنید.
دارو را از دسترس کودکان و حیوانات دور نگه دارید.
ممکن است به‌جای هپارین تزریقی از رقیق‌کننده خون خوراکی استفاده کنید. بدون مشورت با پزشک استفاده از داروی تزریقی را متوقف نکنید. ممکن است نیاز باشد مدت کوتاهی از هر دو شکل تزریقی و خوراکی استفاده کنید.
دوز مصرفی هپارین
دوز دارو برای ترومبوز ورید عمقی و آمبولی ریه
۱. دوز هپارین برای بزرگ‌سالان (۱۸ تا ۵۹ سال)
دوز معمول برای شروع: ۳۳۳ واحد به‌ازای هر کیلوگرم وزن بدن به صورت زیرپوستی.
دوز ادامه: ۲۵۰ واحد به‌ازای هر کیلوگرم وزن بدن به صورت زیرپوستی هر ۱۲ ساعت یک بار. برای جلوگیری از تشکیل لخته خون در محل تزریق، هر بار محل تزریق را تغییر دهید.
۲. دوز هپارین برای کودکان (۰ تا ۱۷ سال)
پزشک دوز دارو را بر اساس بیماری و سابقه پزشکی کودک تعیین می‌کند.
۳. دوز هپارین برای سالمندان (بیشتر از ۶۰ سال)
احتمال خونریزی در این افراد بیشتر است و شاید پزشک درمان را با دوزهای کم دارو شروع کند.
دوز هپارین برای جلوگیری از ترومبوز ورید عمقی بعد از جراحی
۱. دوز هپارین برای بزرگ‌سالان (۱۸ تا ۵۹ سال)
دوز معمول: ممکن است پزشک یا پرستار ۲ ساعت قبل از جراحی ۵۰۰۰ واحد هپارین به شما تزریق کنند.
دوز ادامه: ۵۰۰۰ واحد تزریقی زیرپوستی هر ۸ تا ۱۲ ساعت. باید این دوز را تا ۷ روز یا تا زمانی که شروع به راه‌رفتن کنید به خودتان تزریق کنید.
۲. دوز هپارین برای کودکان (۰ تا ۱۷ سال)
پزشک دوز دارو را بر اساس بیماری و سابقه پزشکی کودک تعیین می‌کند.
۳. دوز هپارین برای سالمندان (بیشتر از ۶۰ سال)
احتمال خونریزی در این افراد بیشتر است و شاید پزشک درمان را با دوزهای کم دارو شروع کند.
فراموش‌کردن مصرف هپارین
فراموشی یا درست استفاده‌نکردن از دارو موجب می‌شود دارو به‌خوبی عمل نکند. برای عملکرد درست هپارین لازم است مقدار خاصی از آن در زمان مشخصی دریافت شود. در صورت فراموشی، به‌محض به‌خاطرآوردن مقدار فراموش‌شده را مصرف کنید. اگر به زمان دوز بعدی هپارین نزدیک هستید، از دوز فراموش‌شده صرف‌نظر کنید و از مصرف دوبرابری دارو خودداری کنید. مصرف زیاد دارو می‌تواند عوارض خطرناکی مثل خونریزی شدید داشته باشد.
سوءمصرف هپارین
در صورت مصرف زیاد هپارین بلافاصله با اورژانس (۱۱۵) تماس بگیرید. علائم سوءمصرف این دارو عبارت‌اند از:
کبودی آسان؛
خون‌دماغ‌شدن؛
خون در ادرار یا مدفوع؛
مدفوع سیاه یا قیری‌رنگ؛
هرگونه خونریزی بدون توقف.
عوارض جانبی هپارین
هپارین موجب خواب‌آلودگی نمی‌شود، اما ممکن است عوارض دیگری داشته باشد. اگر علائم حساسیت به هپارین را دارید، بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید. این علائم عبارت‌اند از:
حالت تهوع؛
استفراغ؛
تعریق؛
کهیر؛
خارش؛
مشکل تنفسی؛
احساس غش‌کردن؛
ورم صورت، لب‌ها، زبان یا گلو.
عوارض جانبی شایع هپارین عبارت‌اند از:
واکنش حساسیتی؛
خونریزی یا کبودی غیرعادی؛
خونریزی کنترل‌نشده یا طولانی؛
افزایش آنزیم‌های کبدی در آزمایش عملکرد کبد.
عوارض جانبی شدید هپارین
- گرمی یا رنگ پریدگی پوست؛
- درد قفسه سینه، ضربان قلب نامنظم؛
- تنگی نفس، سرگیجه، اضطراب، تعریق؛
- هرنوع خونریزی یا کبودی غیرعادی؛
- درد یا ورم شدید معده، پایین کمر یا کشاله ران؛
- پریودهای سنگین‌تر از حد معمول؛
- پوست تیره یا آبی‌رنگ دست‌ها و پاها؛
- حالت تهوع، استفراغ، کاهش اشتها؛
- تب، لرز، کهیر، خارش، احساس سوختگی؛
- خونریزی مداوم لثه؛
- خستگی غیرمعمول؛
- هرنوع خونریزی بدون توقف؛
- خون‌دماغ‌شدن، خون در ادرار یا مدفوع، مدفوع سیاه یا قیری‌رنگ، بالاآوردن خون یا استفراغ شبیه دانه‌های قهوه.
در موارد زیر مصرف دارو را قطع کنید و بلافاصله با پزشک تماس بگیرید:
تغییر رنگ در محل تزریق دارو؛
تب، لرز، آبریزش بینی یا آبریزش چشم؛
کبودی آسان، خونریزی غیرعادی، نقاط بنفش یا قرمز زیر پوست؛
علائم لخته‌شدن خون مانند بی‌حسی یا ضعف ناگهانی، مشکل دید یا تکلم، ورم یا قرمزی یک دست یا پا.
خونریزی بر اثر مصرف هپارین
هپارین ایجاد لخته خون را دشوار می‌کند، بنابراین ممکن است موجب خونریزی شدید یا کبودی راحت‌تر شود. همچنین ممکن است خونریزی طولانی‌تر از حد معمول و در موارد نادر موجب مرگ می‌شود. بنابراین انجام مرتب آزمایش اندازه‌گیری زمان لخته‌شدن خون ضروری است. زمان‌بندی این آزمایش‌ها به پزشک کمک می‌کند بهتر درباره مصرف هپارین تصمیم بگیرد. اگر نمی‌توانید در طول درمان با هپارین به‌طور مرتب آزمایش زمان لخته‌شدن خون را انجام دهید، نباید از این دارو استفاده کنید.
هپارین می‌تواند در دوران مصرف و چند هفته بعد از قطع مصرف، موجب دوره‌های خونریزی شود. خونریزی بیشتر در افراد مسن و به‌خصوص خانم‌های بالای ۶۰ سال اتفاق می‌افتد. همچنین ممکن است مصرف هپارین موجب خونریزی‌های داخلی شود.
این موارد فهرست کاملی از عوارض جانبی نیستند و ممکن است عوارض دیگری هم ایجاد شوند. اگر علائم خفیف باشند، طی چند روز یا چند هفته از بین می‌روند. اگر علائم شدیدتر بودند یا از بین نرفتند، با پزشک صحبت کنید.
تداخل دارویی با هپارین
استفاده هم‌زمان هپارین با داروهای خاص مثل آسپرین یا سایر داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی می‌تواند احتمال خونریزی را بیشتر کند. این داروها عبارت‌اند از:
ایبوپروفن؛
ناپروکسن؛
سلکوکسیب؛
دیکلوفناک؛
ایندومتاسین؛
ملوکسی‌کام؛
کتوپروفن؛
مفنامیک‌‌اسید؛
نابومتون؛
پیروکسی‌کام.
حتما پزشک را از مصرف این داروها مطلع کنید.
درباره مصرف داروهای خاص هم با پزشک مشورت کنید. این داروها عبارت‌اند از:
رقیق‌کننده‌های خون (وارفارین، کومادین، جانتاوین)؛
داروهای ضدپلاکت مثل کلوپیدوگرل و دی‌پیریدامول؛
هیدروکسی‌کلورکین؛
مکمل‌های گیاهی مثل سیر؛
گل انگشتانه؛
تتراسایکلین؛
آنتی‌هیستامین‌ها.
داروهای کاهش‌دهنده اثر هپارین
مصرف بعضی داروهای خاص می‌تواند اثر هپارین را کاهش دهد. این داروها عبارت‌اند از:
دیگوکسین؛
آنتی‌بیوتیک‌های تتراسایکلین مثل داکسی‌سایکلین و مینوسایکلین؛
نیترات‌ها مثل ایزوسورباید، مونونیترات و نیتروگلیسیرین؛
آنتی‌هیستامین‌هایی مثل دیفن‌هیدرامین؛
نیکوتین.
مصرف هپارین برای افرادی با شرایط خاص
مصرف هپارین در صورت ابتلا به بعضی بیماری‌ها می‌تواند دردسرساز شود. این بیماری‌ها عبارت‌اند از:
بیماری کبدی.
بیماری کلیوی.
سابقه زخم یا خونریزی معده. اگر زخم معده فعال دارید نباید از هپارین استفاده کنید. این دارو می‌تواند زخم معده را بدتر کند یا خطر خونریزی داشته باشد. حتما در این باره با پزشک مشورت کنید.
آسم یا حساسیت به سولفیت.
سولفیت می‌تواند زندگی بعضی از افراد را تهدید کند. از آنجایی که بعضی از انواع هپارین حاوی سولفیت هستند، از پزشک بخواهید هپارین بدون سولفیت برایتان تجویز کند.
مصرف هپارین در دوران بارداری
آزمایش‌های حیوانی اثر منفی هپارین روی جنین را نشان می‌دهند. با این حال مطالعات کافی درباره اثر هپارین بر جنین انسان انجام نشده است. اگر باردار هستید یا قصد بارداری دارید، با پزشک صحبت کنید. شاید انواع بدون مواد نگهدارنده هپارین بهتر باشند. اگر در دوره مصرف هپارین باردار شدید، بلافاصله با پزشک مشورت کنید.
مصرف هپارین در دوره شیردهی
متأسفانه هپارین وارد شیر مادر می‌شود و نوزاد آن را جذب می‌کند. درباره بهترین روش تغذیه نوزاد در دوران مصرف هپارین با پزشک مشورت کنید. بعضی از انواع هپارین نگهدارنده‌ای به‌نام الکل بنزیل دارند که می‌تواند علاوه بر کُندکردن سیستم عصبی بعضی از نوزادان، مشکلات تنفسی و تغییر شیمی خون را در پی داشته باشد. این اثرات می‌توانند کشنده باشند. اگر به کودکتان شیر می‌دهید، درباره استفاده از هپارین بدون مواد نگهدارنده با پزشک مشورت کنید.
هپارین برای کودکان
اثر هپارین روی کودکان بررسی نشده است. به همین دلیل دوز پیشنهادی بر اساس تجربه بالینی انجام می‌شود. نوزادان باید هپارین بدون مواد نگهدارنده دریافت کنند. هپارین حاوی الکل بنزیل موجب عوارض جانبی شدید و حتی مرگ نوزادان می‌شود.
هپارین برای سالمندان
اگر بیش از ۶۰ سال دارید، ممکن است بیشتر در معرض خطر خونریزی باشید. از طرفی هپارین هم احتمال خونریزی را بیشتر می‌کند. به همین دلیل ممکن است پزشک درمان شما را با دوز کم دارو شروع کند.
استفاده از هپارین در سفر
نگران اثر پرتوی ایکس بر دارو نباشید.
همیشه دارو را در طول سفر در کیف همراهتان داشته باشید.
دارو را در هوای خیلی گرم یا خیلی سرد در ماشین رها نکنید.
همیشه نسخه اصلی دارو را همراه خود داشته باشید. ممکن است نیاز باشد که نسخه را به مسئول پرواز نشان دهید.
برای استفاده از هپارین به سرنگ و سوزن نیاز دارید. درباره قوانین خاص سفر با دارو، سرنگ و سوزن پرس‌وجو کنید.
اسامی هپارین در ایران
نام‌های تجاری هپارین در ایران عبارت‌اند از:
سرنگ آماده تزریق هپارین تزریق دارو ۵۰۰۰ واحد از داروسازی البرز دارو؛
کلوتین ۵۰۰۰ واحد در ۱ میلی‌لیتر از داروسازی ابوریحان؛
هپارودیک ۵۰۰۰ و ۱۰۰۰۰ واحد در ۱ میلی‌لیتر از داروسازی کاسپین تأمین؛
هپارین سدیم ۵۰۰۰ واحد از داروسازی کیمیدارو؛
هپارین ۵۰۰۰ واحد از داروسازی رویان دارو.
منبع:
