آزادی بیان چیست؟ مصادیق و محدودیت‌های آن

در جوامع دموکراتیک و مردم سالار،آآزادی بیان اصلی پذیرفته اند که تا حدی از آن حمایت می شود.البته سوًال اصلی اینجاست که آزادی بیان تا چه حدی پذیرفته و حمایت می شود.در حالی که در برخی از جوامع از این آزادی به هر قیمتی حمایت می شود.برخی جوامع دیگر به هر بهانه اتی جلوی انتشار آزادانه مطالب را می گیرند.برای روشن تر شدن این ققضیه ابتدا با مفهوم آزادی بیان و محدودیت هاش آشنا شویم.

منظور از آزادی بیان چیست؟

تعاریف مختلفی از آزادی بیان ارائه شده است .به طور کلی این آزادی به معنای حق قانونی افراد برای بیان نظرات و ایده های خود و جست و جوی آزادانه اطلتاعات و نظرات مختلف بدون ترس از سانسور  با برخورد قانونی است .بر اساس اسناد قانونی مهم ، بین المللی ، آزادی بیان عبارت است از حق جست و جو ،دریافت و انتشار اطلاعات و ایده ها از هر نوع با هر وسیله ای.

در برخی جوامع نظیر انگلستان ،اعهتنقاد بر این است که همه مردم آزادند نظرات خود را بیان کنند .حتی اگر توهین آمیز باشد.

بر همین اساس به نظر کارشناسان حقوقی عقاید افراد جزء حریم خصوصی آنهاست و تا زمانی که آن را ابراز نکنند کسی حق تفتیش آن را ندارد.

آیا آزادی بیان جزئی از حقوق بشر است؟

اعلامیه جهانی حقوق بشر در سال ۱۹۴۸ میلادی توسط نمایندگان ۵۰ کشور از سازمان ملل متحد تصویب شد.آنها این اقدام را در واکنش به جنگ جهانی دوم انجام دادند تا از وقوع مجدد چنین درگیری های گسترده ای در سطح جهان جلوگیری کنند .در این اعلامیه ۳۰ حق بشری تعیین شده است .این حقوق به گونه ای وضع شده است که متعلق به تمام مردم جهان است و حق هیچ انسانی ضایع نشود.

ماده ۱۸ و ۱۹ این اعلامیه بیش از هنمه با آزادی بیان مرتبط اند.در ماده ۱۸ این اعلامیه می خوانیم:

هر کسی آزاد است تا هر آۀنچه می خواهد معتقد باشد به عقاید خود ( از جمله عقاید دینی) عمل کند.

.ماده ۱۹ این اعلامیه هم مقرر کرده است که:

هر کسی حق دارد آزادانه عقاید خود را به هر شکلی که می خواهد بیان کند.

ایین مواد قانونی مبنای قوانین مختلف حقوق بشری در سراسر جهان شدند مثلاً ماده ۱۰ قانون حقوق بشر بریتانیا از مواد قانونی اعلامیه حقوق بشر الهام گرفته شده است .این ماده قانونی به افراد حق آزادی بیان بدون مزاحمت و برخورد اعطاء می کند.با این حال شرایطی را تعیین می کنند که این آزادی را محدود می کنند.آزادی بیان در ایران همه از اعلامیه جهانی حقوق بشر الهام گرفته شده است و در حقیقت آنچه در قوانینی مانند قانون اساسی و قانون مطبوعات می خوانیم از همین اعلامیه جهانی سرچشمه می گیرد.

عناصر حق آزادی بیان

آزادی بیان مفهومی کلی است که از آزادی های کوچک تر دیگر تشکیل شده است .به اعتقاد کارشناسان حقوق ارتباطات با بررسی این عناصر آزادی ها می توان گفت که در یک جامعه آزادی بیان وجود دارد یا نه.

۱. آزادی تشکیل عقاید و افکار

این آزادی مقدمه حق بیان افراد  است .افراد باید بتوانند آزادانه فکر کنند تا در مراحل بعدی افکار و عقاید خود را ابراز کنند .همانطور که در اصل ۲۳ قانون اساسی هم نوشته شده است در این مرحله نمی توان معترض هیچ کس شد.

۲. آزادی ابراز عقاید و افکار

تا زمانی که نتوانیم نتیجه را به کسی ابراز کنیم فکر کردن چه سودی دارد؟ افراد یک جامعه در صورتی آزادی عقیده بیان دارند که بتوانند نتیجه افکتار و نظریه پردازی های خود را در اختیار سایرین قرار دهند.این افکار و ننظریه ها تا زمانی که ابراز نشوند موًثر نخواهند بود..

۳. آزادی انتقال افکار به دیگران

افراد همیشه نظرات خود را ترویج نمی کنند .ممکن است شما آن شخص نباشید که نظریه ای را بیان کرده باشید .اما علاقه مند به اشاعه آن باشید.آزادی انتقال افکار به دیگران از این حق شما حمایت می کند.

۴. آزادی تعیین مفاد بیان

مردم جامعه باید بتوانند آزادانه بتوانند مضمون و مفاد أآنچه را می خواهند بیان می کنند برگزینندد .آزادی تعیین نوع بیان یعنی بتوانند انتخاب کنند که سخنان با مطالب شما جنبه سیاسی دارند یا ادبی ،هنری تجاری یا مذهبی نتیجه این انتخاب این است که در برخی از جوامع مثلاً از بیان های سیاسی بیشتر از سایر بیان ها حمایت میشود.گاهی هم بیان های تجاری مقررات سختگیرانه تری دارند.

۵. آزادی تعیین مخاطب

مثلاً اگر شما در صفحه شخصی خود در شبکه اجتماعی مطلبی را منتشر کنید مشمولان قاعده حریم خصوصی می شود و اصل بر این است که مخاطبان بدون اجازه شما آن را جایی منتشر نکنند.بنابراین همه آزادند که مخاطب خود را انتخاب کنند.حقی که معمولاً در شبکه های اجتماعی بیشتر به رسمیت شناخته می شود.

۶. آزادی انتخاب وسیله بیان

کسی که مطلبی را بیان می کند حق دارد وسییله بیان خود را انتخاب کند .ابزار های بیان عبارت اند ازرسانه ها :

۱-چاپی,؛

۲-صوتی؛

۳ -صوتی تصویری؛

۴-چند رسانه ای.

در صورت انتخاب یکی از آنها توسط بیان کننده ،کسی حق ندارد بدون اجازه آنها را در جایی منتشر کند.

۷. آزادی دریافت بیان

برای شناسایی جوامع آزاد بایدئ این نوع آزادی را بررسی کنیم.در جوامعی که سانسور شدید وجود دارد این نوع آزادی نقض می شود.

۸. آزادی جست‌وجوی اطلاعات

برای آنکه آزادی بیانی سازنده داشته باشینم باید به منابع اطلاعات معتبر دسترسی پیدا کنیم . در کشورهتای مختلف نظیر ایران قانونی به نام قانون انتشار  و  دسترسی آزاد به اطلاعات تصویب شده است . در این قانون تلاش شده است تا دسترسی به اطلاعات و محدودیت های مربوط به آن قانونمند شوند.

محدودیت‌های آزادی بیان چیست؟

هر چند آزادی عقیده و در بیان  در بیشتر کشورهتای جهان اصول حقوقی پذیرفته شده اند ، در هر کشوری محدودیت های خاصی دارند. در کل هر قاعده ای چه حقوقی و چه غعیر حقوقی استثناهایی دارد  و آزادی بیان هم همینطور است. مثلاً در بند دوم ماده ۱۹ میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی برای این آزادی محدودیت هایی وضع شده است که البته تنها به حکم قانون و در صورت ضرورت تجویز می شوند . این محدودیت ها از این مواردند:

۱-حقوق یا حیثیت و اعتبار دیگزان یا رعایت موارد مذکور؛

۲- امنیت ملی یا نظم عنمومی؛

۳-بهداشت جامعه ؛

۴-اخلاق عمومی.

ماده ۲۰ این میثاق هم تبلیغ برای جنگ یا دعوت به تنفر ملی، نژادی یا مذهبی را که محرک تبعیض مخامصه یا اعمال زور باشد،ممنتوع اعلام کرده است.

آزادی بیان در جمهوری اسلامی ایران و قانئون اساسی ،قانون مطبوعات، قانون مجازات اسلامی و نظایر آنها محدودیت هایی دارد که عبارت اند از:

۱-امنیت ملی؛

۲-نقض حریم خصوصی افراد؛

۳-توهین و به اصطلاح حتک حرمت دیگران؛

۴-نقض حقوق مالکیت هتای فردی؛

۵-تبلیغات گمراه کننده؛

۶-اخلال در فرآیند رسیدگی های قضایی.

چرا آزادی بیان مهم است؟

آزادی بیان به دلایل فراوانی  مهم است .بزرگ ترین دلیل وجود این حق بشری است که دموکراسی بر هر چیز دیگر اولویت دارد.اگر نتوانیم آزادانه صحبت و گفت و گو کنیم سایر آزادی هایمان هم محدود می شوند همه انسان ها اشتباه می کنند و همه نظرات و استدلال های مخالف و متناقض با هم گوش بدهیم.مباحث انتقادی بخشی اساسی از تجربه یادگیری انسان است .چنین مباحثی بدون آزلدی مردم برای بیان عقاید و نظظرات مخالف خود اصلاً بوجود نمی آید.بنابرذاین اختلاف نظر ها می توانند ساازنده باشند .بسیاری از ایده های تاریخ ساز در زمان خود با مخالفت های بسیاری روبه رو شده اند .دانشمندان و متفکران بسیار ی مثل گالیله در زمانه خود درک نشدند.اما امروزه آنها را مهم و تحول آفرین می دانیم.