منظور از گفتا غم تو دارم گفتا غمت سرآید چیست ؟

بدون شک این غزل یکی از زیباترین مناظرات زبان و ادبیات فارسی است؛ پاسخ‌­های رندانه‌­ای که معشوق حافظ به او می‌دهد زیرکانه و رندانه‌ترین پاسخ‌­های شعر فارسی است.

بیت نخست:

معنای بیت نخست:

به معشوقم گفتم: غم رسیدن به تو را دارم، پاسخ داد: روزی غمت به پایان خواهد رسید، به او گفتم بیا و ماه تابان زندگی من باش(معشوق من باش)، پاسخ داد: اگر امکان­پذیر باشد.

نکات و معانی:

سرآمدن: پایان پذیرفتن.

ماه: استعاره از معشوق.

برآید: ایهام تناسب دارد،۱. امکان­پذیر بودن، ۲. طلوع کردن در تناسب با ماه.

بیت دوم:

معنای بیت دوم:

به او گفتم از مهربانان راه و رسم وفاداری و مهربانی را یاد بگیر، پاسخ داد: زیبارویان هرگز وفادار و مهربان نیستند.

نکات و معانی:

مهرورز: مهربان.

نکته: از آنجا که مِهر تداعی کننده خورشید نیز هست می‌­توان در ارتباط با بیت قبل ایهام تناسب به حساب آورد؛ چرا که به گمان بنده ذهن خواننده هنوز درگیر مصراع دوم بیت قبل است و از این رو واژه مهر را ناخودآگاه به ماه ارتباط می‌دهد.

کم‌گرفت: این کار کمتر آید؛ آرایه کم‌‌گرفت دارد، شاعر به جای اینکه بگوید هرگز از واژه کمتر بهره برده است.

بیت سوم:

معنای بیت سوم:

به معشوقم گفتم: چشمانم را می‌بندم تا راه ورود خیال تو را بسته باشم، پاسخ داد: خیال من شبگردی چالاک و رند است و از راه دیگری وارد خواهد شد.

نکات و معانی:

خیال: تصویر معشوق.

شب‌رو: شب‌گرد، شب‌­رونده.

نکته: نکته فوق‌العاده در این بیت هوشمندی حضرت حافظ در رعایت ارتباط و تناسب بین بستن نظر و شب­رو بودن خیال معشوق است؛ چرا که وقتی چشم‌ها را ببندیم همه جا تاریک و ظلمانی می‌شود، به زیبایی هر چه تمامتر خیال معشوق به شب­رو تشبیه شده است؛ زیرا انسان شبگرد در شب بهتر راه خود را می‌یابد.

بیت چهارم:

معنای بیت چهارم:

به دلبندم گفتم: عطر گیسویت سبب گمراهی و رسوایی من در جهان شد، پاسخ داد: اگر نیک بدانی و آگاه باشی، همین عطر و بوی خوش سبب هدایت و راهبری تو خواهد شد.

نکات و معانی:

نکته: حقیقتا می‌توان بو و عطر را به عنوان یکی از مراحل شناخت و رسیدن در نظر داشت، اما حافظ با تناقضی زیبا بو را سبب گمراهی دانسته است؛ البته گمراهی و رسوایی در این دنیا!

نکته۲: به نظر بنده در ترکیب “گمراه عالم” جدا از معنای گمراهی، رسوا شدن در عالم را نیز به ذهن تداعی می‌کند. خوشحال می‌شوم نظر شما را نیز بدانم.

اوت: او تو را.

هم اوت رهبر آید: او رهبر تو خواهد شد.

بیت پنجم:

معنای بیت پنجم:

به او گفتم: هوایی که در هنگام صبح می‌وزد، چه اندازه خوش و نیکوست! پاسخم داد: خوشا نسیمی که از محله و کوی معشوق می‌آید.

نکات و معانی:

ایهام تناسب: خُنُک: ۱. خوشا۲. باد سرد و مطبوع.

تناسب: هوا، باد، خنک، نسیم.

نکته: نکته جالب توجه در این بیت استفاده شگرف حضرت خواجه، از کلمات است؛ حافظ در مصراع اول از واژه هوا و باد استفاده می‌کند، چنانچه می‌دانیم واژه نسیم در فرهنگ ما بار معنایی بهتری نسبت به واژگان هوا و باد دارد، از این رو حافظ واژه هوا و باد را برای خود برگزیده و رندانه واژه نسیم را در دهان معشوق قرار داده است.

حافظ شگرف است!!!!

بیت ششم:

معنای بیت ششم:

به معشوقم گفتم: لب گوارا و سرخ تو ما را در حسرت یک بوسه کُشت. پاسخ داد: تو راه و رسم بندگی را درست به جا بیاور او خود می‌داند چگونه بنده خود را پرورش دهد و مورد لطف و عنایت قرار دهد.

نکات و معانی:

نوش لعل: اضافه مقلوب؛ لعل نوشین.

لعل: سنگ سرخ قیمتی؛ استعاره از لب.

بیت هفتم:

معنای بیت هفتم:

به او گفتم: دل مهربان تو چه زمانی تصمیم دارد با من آشتی کند؟ پاسخ داد: بین خودمان باشد و این راز را به کسی نگو: هر زمان وقتش شد.

نکات و معانی:

نکته: نکته جالب توجه در مصراع اول پارادوکس زیبایی است که حافظ در ارتباط با دل رحیم و قهر بودن معشوق مطرح کرده است!!!

بیت هشتم:

معنای بیت هشتم:

به او گفتم: دیدی که چگونه روزگار شادی و خوش­گذرانی به پایان رسید. محبوبم پاسخ داد: حافظ خاموش باش و شکوه نکن چرا که این غم و انده نیز به پایان خواهد رسید.

نکات و معانی:

عشرت: خوشی و خوش‌گذرانی.

سرآمدن: به پایان رسیدن.