ویژگی های یک قاضی عادل چیست؟
در اسلام نسبت به شرایط قاضیی بسیار سخت گیر شده اند و این امر نشانگر اهمیتی است که در اسلام برای قضاوت قائل اند.
۱-قضاوت چیست:
- تعریف قضاوت در تحریریه الوسیله چنین آمده است: (( هو الحکم بین الناس لرفع التنازع بینهم بالشرائط الآتیه)) قضاوت حکم نمودن بین مردم است جهت رفع تنازع بین آنان ،باشرایطی که می آید.
- ۲- اهمیت و حساسیت امر قضا:
- امام خمینی بر اهمیت و شاًن قضا می فرماید : (( منصب قضاوت از مناصب جلیله ای است که از طرف خداوند متعال ، برای پیغمبر (صل الله علیه و آله و سلام ) و از طرف او برای ائمه معصوم ( علیهم السلام ) و از طرف آنان برای فقها جامع که شرایطش می آیید ثابت است . و مخفی نمامد که قضاوت شاًن بزرگی دارد و تحققاً وارد شده شده است که : قاضی به درستی در پرتگاه جهنم قرار دارد . و از امیرالموًمنین (علیه السلام ) که می فرمود : این شیخ در جایگاهی نشسته است که فقط پیغمبر یا وصی پیغمبر یا شقی در آنجا می نشستند. و از امام صادق (علیه السلام ) که : از حکومت بترسید زیرا حکومت فقط برای امامی است که عالم به قضاوت و در میان مسلمین عدالت گستر است ، برای پیغمبر یا وصی پیغمبر است . )
۳- وجوب قضاوت بر اساس حق و عدل:
رعایت مسافات بین طرف های مخامصه بر قاضی واجب است اگر چه آن ها در شرف و پایین بودن شاًن متفاوت باشند در سلام و جواب آن ها و نگاه و کلام و ساکت نمودن آن ها دو گشاده رویی و سایر آداب و انواع اکرام و عدالت در حکم نمودن ، و رعایت مساوات در میان مردم واجب نیست .
۴- صفات قاضی از نظر امیرالموًمنین :
امیر الموًمنان در عهد نامه جاوید به مالک اشتر ویژگی های یک قاضی را چنین بیان کرد :در میان مردم بهترین را انتخاب کن ، کسی که از عهده قضاوت بر آید و و اصحاب دعوا نتوانند نظر خود را بر او تحمیل کنند و چون بهه خطای خود آگاه شوند از آن بازگردد ، نه آنکه بر اشتباه خود پافشاری نماید.
۵- صفات قاضی از نظر امام خمینی:
امام خمینی قدس سره درباره صفات قاضی می فرماید :
صفات قاضی عبارت اند از : بلوغ ، عقل ، ایمان ، عداالت ، اجتهاد ، مرد بودن ( در حال حاضر در مورد وضعیت زنان برای امر قضاوت در قانون مقرر شده است . ( با نوان واجد شرایط در دادگاه های مدنی خاص و اداره سرپرستی صغار به عنوان مشاور خدمت نمایند و پایه قضایی خود را داشته باشند . حلال زادگی ، علمیت نسبت به افراد شهر و محل خود به احتیاط واجب و داشتن حافظه قابل اعتماد واجب است .
امام خمینی در تعریف عدالت یکی از شرایط مهم برای تصدی امر قضا است ، در تحریر الوسیله می فرماید : ( و هی الملکه الرادعه عن معصیه الله تعالی فلا تقبل شهاده الفاسق هو المرتکب للکبیره او المصر علی الصغیره علی الاحوط ان لم یکن الاقوی ، فتا تقبل الشهاده مرتکب الصغیره الا من توبه و ظهور العداله.) و آن ملکه ای است که از معصیت خدای متعال باز می دارد . بنابر این شرایط شهادت فاسق، و او کسی است که مرتکب گناه کبیره می شود و یا بر گناه صغیره اصصرار می ورزد . بلکه مرتکب گناه صغیره هم بنابرر احوط ( وجوبی ) اگر اقوی نباشد قبول نیست . بنابراین شهادت مرتکب گناه صغیره قبول نمی شود مگر با توًبه و ظهور عدالت .
۶- شرایط قاضی طبق قانون اساسی جمهوری اسلامی
گفتنی است نهخستین قانونی که بعد از حاکمیت قانون اساسی جمهوری اسلامی در خصوص شرایط قاضی تصویب شد ماده واحده و یک تبصره در اردیبهشت سال ۱۳۶۱ بود که به موجب آن قضضات از میان مردان واجد الشرایط ذیل انتخاب می شدند:
۱- ایمان و عدالت و تعهد عملی نسبت به موازین اسلامی و وفاداری به نظام جمهوری اسلامی ایران. گفتنی است که در عبارت قانون، شرط ( بلوغ و عقل ) به عادت روشن بودن ذکر نشده است . از طرفی مفهوم عدالت متضمن تعهد عملی به میزان اسلامی و وفاداری به نظام است و عدالت نمی تواند از این مفاهیم تفکیکشود . به دلیل آن که در نصب قاضی جهت ملموسی باشد که شورای عالی قضایی دچارتردید و شک نشود به آن اشاره شده است .
- ۲- طهارت مولد و حلال زادگی :
- ۳- تابعیت ایران و انجام خدمت وظیفه یا دارا بودن معافیت قانونی .
- ۴-صحت مزاج و توانایی انجام کار و عدم اعتیاد به مواد مخدر .
- ۵-دارا بودن اجتهاد به تشخیص شورای عالی قضایی با اجازه قضات از جانب شورای عالی قضایی.
